BAŞROL OYUNCUSUZ FİLM

• 19 Ağustos 2014 Salı 13:55:53

Erden Kral’ın ’Bereketli Topraklar Üzerinde’, adlı filmi yapımından 28 yıl sonra yeniden gösterilmeye başlandı.

’Bereketli Topraklar Üzerinde’, eleştirmenlerin en önemli Türk romanları değerlendirmesinde hep baş sıralara koydukları , kimi eleştirmenlerin ise yazarın en iyi yapıtı saydıkları Orhan Kemal’in 1954 yılında yayımlanan aynı adlı romandan yapılmış bir edebiyat uyarlaması.

Film, feodalizmin çözülme ve sanayileşme koşullarındaki bir Türkiye’nin yaşadığı sancıları, ağa-ırgat, işçi-patron ilişkilerini, vahşi sömürü düzenini , acımasız çalışma koşullarını, açlık, yoksulluk ve sefaleti anlatıyor.

Sivas’ın köylerinden üç arkadaş; Köse Hasan, Pehlivan Ali ile İflahsızın Yusuf, iş bulup çalışmak için Çukurova’ya gelirler. Önce hemşerilerinin olan bir çırçır fabrikasında çalışmaya başlarlar. Burada çalışanların haftalıklarından usulsüz olarak ’ırgatbaşı hakkı’ kesilmektedir. Yusuf ile Ali haklarını aradıkları, ırgatbaşına avanta vermeye direndikleri için kovulunca bir inşaatta, daha sonra da çeltik tarlasında vahşi sömürü koşullarında çalışmaya başlarlar. Hayatlarında ilk kez otomobil gören, şehri ancak anlatılanlardan bilen üç arkadaşın he biri için kader farklı bir yol çizecektir.

Şehirde adam başı şaşkınlık içinde kalan, köydeki dayanışma duyguları yerine şehirde bencilliğin baş köşede oturduğunu gören üç arkadaştan Köse Hasan çırçır fabrikasında yakalandığı zatürreden ölür. Pehlivan Ali parasını şantiyede çalışan şoförün birlikte yaşadığı yaşadığı Fatma’ya yedirir. Sonra da onunla birlikte kaçarak bir çiftlikte ırgat olur. Yusuf, ise inşaatta duvarcılık öğrenip usta olur. Romanda üç arkadaştan Yusuf köyüne dönebilirken, filmde öykü, Pehlivan Ali’nin patoz kazasındaki ölümüyle sona erer.

Bunca vahşi çalışma koşullarına karşın örgütlü bir işçi mücadelesinin olmaması, var olan mücadelenin de bireysel ve kendiliğindenci bir nitelik taşıması anlatılan dönemin koşullarından.

Sendikanın S’sinin bile yasak olduğu bir dönemdeki bu vahşi sömürü koşullarında Kürt Zeynel ile arkadaşı Şamdin’in harman yakması da elbet bundan. Orhan Kemal’in başka romanlarında da rastladığımız harman yakma olaylarından öykünün geçtiği yıllarda harman yakmanın çok yaygın bir edim olduğu sonucu çıkarılabilir. Film de bilinçli işçi diyebileceğimiz tek kişi ise Patoz tamircisi . Filmin eleştirilebilecek en önemli yanı bence, öyküdeki kadınları ele alış biçimi. Filmdeki hemen bütün kadınların kapanın elinde kaldığı birer orta malı gibi çizilmesi, Orhan Kemal romanlarında da var biraz bu, ama filmde daha da aşırı natüralist bir nitelik kazanarak sürüyor.

Çukurova’da pamuk ve buğday tarlalarında işçilerle aynı koşullarda yaşanılarak gerçekleştirilen çekimler sırasında çeşitli böcekler tarafından ısırılan film ekibinin yaralarının bir kaç yıl iyileşmediği filmin tarihine ilişkin bir not olarak belirtilebilr. Çekimi 1978-1979’da tamamlanan, ücretleri ödenemediği için işi bırakan set işçilerinin işlerini de oyuncuların üstlendiği, filmin tamamlanması için ceplerinden para koydukları, eşlerinin bileziklerini bozdurdukları ’Bereketli Topraklar Üzerinde’ nin kendisi bir film konusu olan öykünün devamı da şöyle:

1981’de Antalya Altın Portakal’da en iyi film, en iyi yönetmen ve en iyi erkek oyuncu ödüllerini kazanan filmin ’en iyi film’dalındaki ödülü, filmin muzır olduğu gerekçesiyle geri alınınca yönetmen Erden Kıral’da, ’en iyi yönetmen’ödülünü almayı reddeder.Bir çok ilde gösterimde bulunan film Adana Sıkıyönetim Komutanlığı’nca yasaklanınca bu yasak kısa sürede tüm Türkiye’ye yayılır. Film aynı yıl Avrupa’da en iyi film seçilir ancak yönetmenin sıkıyönetim nedeniyle almaya gidemediği ödül kendisine yıllar sonra Paris’te verilecektir.

Bu arada, filmin negatif kopyası çalınacak ve yıllar sonra İsviçre’de bir stüdyoda olduğu öğrenilecektir. Erden Kıral, hakları, bazıları filmin oyuncusu olan 7 ortağa ait olan kendi filmini yıllar sonra parayla satın alacaktır.

Genç kuşakların bugün yerli televizyon dizilerinden tanıdığı, oyunculuktaki olgunluk dönemlerini dizilerde sürdüren Nur Süer ile Menderes Samancılar’ın yer aldıkları ilk film olan ’Bereketli Topraklar Üzerinde’ nin oyuncularından Erkan Yücel ile Yaman Okay gibi Osman Alyanak, Özcan Özgür ve Kaplan Tarsuslu da bugün aramızda değil. Başrol oyuncusu olmayan, yönetmen Erden Kıral’ın da’başrol oyuncuları ırgatlardır’dediği ’Bereketli Topraklar Üzerinde’ nin bugün yaşayan oyuncularının çoğu ellinin, altmışın hayli üzerinde bulunuyor.

Romanı ile başına gelenleri bildiğim bir filmi yıllar sonra izlemek, çekildiği döneme de götürdü ister istemez. O yıllarda genç kuşak yönetmenlerden sayılan Erden Kıral daha sonra pek çok film çekti. Filmde rol alan oyuncular da başka pek çok filmde oynadılar. Her biri sinemamızın önde gelen oyuncuları oldular. Bu filmin bir çok oyuncusu ise artık hayatta değil.

Yaman Okay, figüratif değil bir bütünün parçası olduğunda oyunculuğu kanatlanan Osman Alyanak, düşük ve düşkün karekterlerin canlandırıcısı Özcan Özgür...Ve son olarak da, oyuncular oyuncusu Erkan Yücel’de İflahsızın Yusuf’daki oyunculuğu ile bir kez daha hayran kaldım.

Evet, Erkan Yücel’in genç yaştaki ölümü bütün ölümlerden daha erken bir ölüm.