B.BRECHT: ARTURO Uİ'NİN ÖNLENEBİLİR YÜKSELİŞİ

• 30 Temmuz 2014 Çarşamba 11:40:56

Arturo Ui’nin önlenebilir yükselişi:Bertolt Brecht’in 1941 yılında yayınlanan ve Berliner Ensemble tarafından ancak 1959 yılında sahneye konulan yapıtıdır. Arturo Ui’yi yazdığı zaman Finlandiya’da bulunuyordu Brecht, 1933 yılından beri, kendi yurdunun ordularından kaçmaktaydı durmadan, Nazilere karşı verilen evrensel mücadelenin en gözü pek neferlerinden biriydi.

Büyük yazarın bu dönemde kaleme aldığı piyesler, daha çok, bir polemik karakteri taşır. Ne var ki, bu piyesinde Brecht, olgunluk çağının yapıtlarında işleyip geliştireceği yeni temalar getirmektedir.

Arturo Ui, tam bir geçiş dönemi gözler önüne serer Reichstag yangınından başlayıp şanzölye Dpllfuss’un katlinden geçerek Avusturya’nın işgaline kadar uzanan dönem boyunca Hitler’in yükselişi anlatılır piyeste. Yalnız bu yükseliş öyküsü, gerçek çerçevesinden alınıp Chicago’daki ünlü gansterler çevresine taşınmıştır. Ve Brecht, ele aldığı olaylar karşısında sokaktaki adamın tavrını sahneye koyar. Burada konuyu özetleyelim...

Yokluğun ardından bolluk gelmiş ve Karnabahar Tröstü’nün beş yöneticisi toplanmış, bir para yardımı aramaya koyulmuşlardır. Bu isteklerini kantincilik yapan, ama dürüst bir belediye meclis üyesi olan ihtiyar Hindsborough’a iletirler. İsteği ilkin ret eden yaşlı adam, kendisine bir sayfiyelik ev verilmesi karşılığında dayanamaz ve belediye meclisinin Tröst’e para yardımında bulunmasını sağlar. Aynı sırada, işsiz bir katiller topluluğu başkanları Arturo Ui’nin çevresinde toplanmış ve Tröstü ele geçirmek için planlar kurmaya başlamıştır. Belediye yardımı hikayesinin iç yüzünü öğrenen Arturo Ui, Hindsborough’a baskın vererek kendisini desteklemesini ister. Ama hiç bir zaman kendisi hakkında bir kovuşturma açılamayacağına inanmış olan yaşlı belediye meclis üyesini razı edemez bir türlü. Ama dostları ister, onu her türlü şüpheden arındırmak için , bir kovuşturma açılmasını. Kovuşturma açılınca da işin iki belli başlı tanığı öldürülür;böylece şerefsizlikten ve ceza yemekten kurtulan Hindsborough, Ui’ye teslim olur. Arturo Ui’de, tröstün kefaleti altında Chicago’nun sebze perakendecilerine tasarlamış olduğu ’para karşılığında koruma’planını sunar. Am bu plan kabul edilmeyince, Ui’nin yaverlerinden biri olan Gori perakendecilerden birinin deposunu kundaklayacaktır. Ve soruşturma sırasında Gori’ninsuç işlediği sırada başka bir yerde bulunduğunu ispatlaması üzerine Chicago’ya henüz gelmiş olan işsiz bir esrarkeş mahkum edilir. Bunun üzerine pişmanlığa kapılan Hindsborough, vasiyetnamesinde uzun itiraflarda bulunur. Ama bu belgenin yerine Arturo’nun yamaklarından Gobbala tarafından hazırlanan bir sahte vasiyetname konularak durum kurtarılacaktır. Gel gelelim bu iş, büyük bir kazanç olanağı doğurduğundan çete içinde anlaşmazlıklar çıkar. Özellikle katillerin şefi Roma ile Gobbala-Goriikilisi birbirine düşerler. Her iki taraf da patronun onayını kazanmak için çalışmakta, ama patron her iki tarafa da ilgisiz kalmaktadır. Demeğe kalmadan Gori, Arturo’ya bir armağan sunar.Cicero sebzecilerin patronu olan Dolfoot’un karısıdır bu:ve Dolfoot, Ui’ye karşı amansız bir mücadele açmış olan adamdır. Bu ’armağan’, Roma’nın kaderini çizecek ;ve katillerin şefi ile adamları ,Gobbolaile adamları tarafından öldürülecektir. Öte yandan Dolfoot, karısının baskısıyla, Ui’ye saldırmaktan vazgeçmeyi vaat eder. Yalnız bir koşulu vardır:karnabahar ticaretinin kan akıtılmazsızın yapılması. Bu koşul Arturo’nun hiç de hoşuna gitmeyince Dolffot’da Roma’nın yanına yollanır. Ve Ui, ortadan kaldırdığı rakibinin karısına evlenme ve kendisini böylece koruması altına alma önerisinde bulunur. Cicero’daki sebze tüccarlarının toplantısına da bayan Dolfoot, toptancı mağazasının bundan böyle Karnabahar Tröstü’ne bağlı olan perakendecileri , Arturo Ui’ye sonuna kadar güvenmeye çağırır;ama perakendeciler inat eder:inattan vaz geçip evet demeleri için bir kuvvet gösterisi gerekmektedir. Arturo Ui için , bunu yapmaktan daha kolay ne vardır? Nitekim gereken yerine getirilir hemen:Bundan böyle hiç bir şeyartık Ui’nin yoluna dikilmeyecek;ve ne Cicero’da , ne Chicago’da , ne de her hangi bir başka yerde hiç kimse ona engel olamayacaktır.

Nazizme bir ilk alegori niteliğinde olan Yuvarlak Kafalar ve Sivri Kafalar gibi Arturo Ui’nin önlenebilir yükselişi de göstermektedir ki hitlerizmin Alman entellektüellerini hiç beklenmedik bir şekilde gafil avladığı bir anda olup bitenleri Brecht çok açık bir şekilde, görmekte ve isabetli bir analizden geçirmekteydi;ispatlamalıydı ki burjuvazi, devrimden kaçınmak ve sınıf mücadelesinin kendi sırtına yüklediği maddesel yükten kurtulmak istediği her seferinde bir ’mucize adam’ bulup yaratır. Şöyle diyordu Brecht:

’Ancak kapitalizm olarak devrilebilir faşizm. En çırılçıplak, en amansız ve en iki yüzlü kapitalizm olarak devrilebilir. Eğer bu böyleyse, faşizm hakkında gerçeği söylemek, onu üreten kapitalizme karşı hiç bir şey söylemiyorsanız neye yarar?’

Arturo Ui’nin önlenebilir yükselişi, epik tiyatro anlayışının şekillendiği ilk başarılı örneklerden biridir.