Düşünmak üzerine

• 12 Ocak 2014 Pazar 15:55:43

Düşünmek üzerine

Biz; (Biz’i; ben, sen, o anlamında kullanıyorum)
Hayatımızı çok bilinçlimi oluşturduk.
Düşüncelerimizi deneysel, somut verilerlemi oluşturduk, yoksa duygusal bağlarlamı.
Düşüncelerimiz üzerine düşünmeden oluşturulan bir hayat, hayatmıdır.

Düşüncelerimiz üzerine nicin düşünmemiz gerektiğini hiç aklımıza geretirdik mi.
Düşüncelerimiz üzerine düşündük mü.
Düşüncelerimizi nasıl düşünmemiz gerektiğini düşündük mü.

Düşünce sürecinin nasıl oluştuğunu düşündük mü.
Neyi bilmediğimiz üzerine düşündük mü.

İnsan düşünmekten kaçar mı.
İnsan düşünme tembelliği eder mi.
İnsan düşünme hataları yapar mı.

İnsanlar çeşitli yollarla düşüncelerini oluştururlar. Bu düşünceleri ikiye ayırabiliriz; Bulanık, açık olmayan düşüncelerle, ayrımına varılmayan bilgilerle oluşturulan düşünceler. Açık bir şekilde bilginin ayrımına varıp, iyi bir işlemden geçmiş fikirlerdir. Ve bu iki durum sonucunda oluşan fikirleri de inanç ağırlıklı (ideolojik, fanatizm şeklinde, tabular, mitler, söylenceler) ve sorgulayan/eleştiren doğruyu arayan hayat görüşleri şeklinde ayırabiliriz.

Ben bu yazıda hayatta neyin iyi, neyin kötü olduğunu söylemiyeceğim. Neyin doğru, neyin yanlış olduğunu da söylemiyeçeğim. Ben zaten iyi ve kötü ayrımını kesin olarak yapamıyorum, çünkü iyi ve kötü ayrımını yapabilmem için insanı bilmeliyim/insanın doğasını bilmeliyim diyorum, insanın tanımını yapmadan yapılan iyi ve kötü ayrımları kişiye göredir.
Ben bu yazıda şunları açmaya çalışacağım, Düşüncelerimiz üzerine düşünüyormuyuz, düşünme ile bağlantılı kavramlar nelerdir, düşüncenin önünde ki engeller nelerdir, ne zaman düşüncelerimiz üzerine düşünmeye karar veririz. Mantıklı düşünmenin bileşenleri nelerdir.

Düşüncelerimiz üzerine düşünüyormuyuz,
Çoğu kişi düşünceleri üzerine düşünmeden, düşünme süreçlerini bilmeden, düşünce hatalarına düştüklerinin bile farkında varmadan bazı hayat görüşleri oluşturuyorlar, veya çevrelerindeki hayat görüşlerini benimseyerek, çevresine uyum sağlıyorlar. Şunu görüyorum, insanlar çok kompleks bir konu hakkında bile kestirme yollardan bir çıkarımda bulunabiliyorlar, veya çok az/yetersiz bir kanıtla çok büyük bir çıkarımda bulunabiliyorlar. Kendi düşünceleri üzerinde düşünmeyen kişiler, bir başkasının düşüncesi üzerinde de düşünmezler, kendi düşünceleri üzerinde düşünmeyen kişiler otorite gördüğü kişiden bir şey aktarıldığında bu kişinin düşüncesini nasıl oluşturduğuna bakmadan bu düşüncenin aynısını alıyor/söylemeye balkıyor. Çoğu kişiye bu varsayıma çıkarıma nasıl ulaştığını sorduğumda, illaki bana bir açıklama yapıyor, şu şu nedenden dolayı, şöyle oluyor diyor, ama burada şunu fark ediyorum ki çok ta mantıklı olmayan önemli/kritik bir düşünce sürecinden geçirmeden, değerlendirmeye/harmanlanmadan, tartışılmadan oluşmuş olmaları, bu çıkarımlara/varsayımlara ulaşırlarken genelde kendi çevresinde destek gören, kendi inancına ters gelmeyen, duygusal bağlarların devrede olduğu, sonucu önceden belirlemiş ve kanıtları sonuca göre toplayan kişiler olduklarını görüyorum. Ve bu gözlemimi genelleyerek, insanların çoğunun böyle olduğunu iddi ediyorum.

Yukarıdaki ifadelerimi açıklamaya/açmaya çalışayım,
Çoğu kişi düşüncelerini nasıl oluşturuyora bakalım,

Duygusal anlamda etkilendiğimiz kişiler bizim düşüncelerimiz ve kişiliklerimizin oluşmasında çok etkilidir. İhtiyaçlarımızı en iyi karşılayan kişiye karşı duygusal bir yakınlık hissederiz ve bu kişi çoğunlukla en yakınımızda ki kişi olur, bu kişinin karakteristik/kişilik özelliklerini kendimize büyük çoğunlukta alırız -bu kişinin davranışlarını gözlemleyerek, olaylar karşısındaki tepkilerini görerek ediniriz- kişiliğimizin büyük bir çoğunluğunu burada oluştururuz. İnançlarımız bu yakın ilişkilerde oluşmaktadır. Bir çok yerden haber tarzında bilgiler ediniriz, aileden, çevremizden, okuldan, gazetelerden, televizyondan, bu edindiğimiz bilgiler üzerinde eleştirel/kritik/önemli bir düşünüş şeklinde düşünmemiş isek, bu bilgiler üzerindeki değerlendirmelerimiz rastegele olur veya çoğunlukla duygusal anlamda beslendiğimiz kişilerin değerlendirmeleri gibi, ve çocuk iken büyüme ortamının etkileri altında kalarak düşünür ve ona göre karar verir çoğu kişi.
Çoğu kişi ayrıntılı, detaylı düşünmekten kaçınıyor, düşünürken çok kestirme yollar kullanıyorlarda, düşünce tembelliği yapıyorlar -güçlü/otorite kişinin düşüncelerini sorgulamadan onaylamak, düşünce tembelli yapar-. Düşünmekten de hoşlanmaz birçok kişi, çevresindeki kişiler gibi davranmak daha cazip gelir, düşündüğünde karşılaşaçağı sonuçlardan korkar, kişiyi huzursuz edebileçeğini düşünür ve bu düşünceden ötürü düşünmekten vazgecer.

İnsanlar çok kaygılı olduklarında ve kabul etmek istemediği durumlarda olayları normal zamana göre çok farklı düşünüp değerlendiriyor, akla uydurmaları çok fazla yapıyor, bilişsel çarpıtlamalara çok sık başvuruyor. Mesela çocuğunu aniden kaybeden bir anne çocuğunun ölmediğine kendini ikna ediyor, bir iki ay bu söylemi söylüyor, sonra benliğinin bu kaybı kaldıraçağını hissettiğinde kabul ediyor. Normal düşünmeye devam ediyor.

Ben düşünme konusunda düşünen, kendi düşünceleri üzerinde düşünmeye çalışan biri olarak görüyorum kendimi. Ben neyi bilmediğimi biliyorum/bilmeye çalışıyorum, düşüncelerim üzerine düşünmeye başlamış biriyim, eleştirel/kritik/önemli düşünce aşamalarını biliyorum, sistematik düşünmenin nasıl olması gerektiğini biliyorum. Ne zaman akla uydurmaları yaptığımı bilebiliyorum, düşüncemin önündeki engelleri, düşünce hatalarımın ne zaman olduğunu biliyorum.

Düşünme üzerine bir yeterlilik kazanmadan önemli bir düşünmenin olamayaçağını biliyorum , bu durumun farkına varmak gerek. Bir kişi her hangi bir konu hakkında, bir birey olarak bir değerlendirmeye ulaşabilmesi için, yeterli yeterliliğe ulaşmalıdır. Doğru düzgün bir düşünce beceresine sahip olduktan sonra herhangi bir konu üzerinde değerlendirmeye gitmelidir. Denizde kayığın içine bırakılmış bir kişi kayığı kullanma ve yüzme becerisini/yeterliliğini kazanmamışsa bu kayığın içinde kurtarılmayı bekler, denize atlarsada boğulur – Demokrasilerde oy kullananlar yönetim şekillerini ve oy kullandığı siyasi partiyi iyi tanımalıdır, bilincsiz bir şekilde oy kullanmak, kurtarılmayı beklemek gibi veya yüzmeyi bilmediğimiz halde denize atlamak gibidir-.

Şimdi düşünme ile ilgili olduğunu düşündüğüm bazı kavramlara bakalım, bunları açmaya çalışayım.

Düşünmeyi düşünürken, şu kavramlar üzerinde de düşünmem gerekti, bu kavramlar, dürtü,
zihin, bilgi, akıl, ve insanın doğası/yaratılışı üzerine de durdum. Düşünmeye nasıl başlarız, düşüncelerimizi nasıl oluştururuzu bu kavramları açınca anlaşılacaktır. Benim ne dediğimin daha iyi anlaşılması için kavramları ve insan doğası/yaratılışını açmaya çalışaçağım.

Dürtü, bir bebek ilk doğduğunda anneyi emmeye çalışması, bir ihtiyaç/gereksinim hissettiğinden ötürüdür, ama bu gereksinim bilinçli bir gereksinim değildir, çoçuk daha ilk doğduğunda emmeye başlar, ilk emmekten sonra ikinçi emmeye çocuk nasıl başlar, açıkmanın ne demek olduğunu bilmez, çocuk aç kalmanın sonuçlarını bilmez -bunlar hep sonradan öğreniliyor- ama içinden birşeyse onu dürtmekte, bu dürtü ilk haldeki duruma dönmek istemekte sanki, dengesi bozulmuşta dengeye gelmek istiyor sanki. Ama bu dengeye gelme dürtüsü nasıl olmakta -ilk çocuk doğduğunda hiçbir bilgiye sahip değildir ama bu dürtü nereden geliyor- dürtü sonuçunda oluşan bir gereksinim, dengeye gelme durumu, zihnin ilk oluşumunu şekillendirmeye başlıyor. Başka bir dürtüde, Birşeyi tanımlama mı desem birşeye anlam verme dürtüsümü desem, çocuk bir nesneyi tanımlamak istiyor, bebek başta herşeyi kendine çekiyor -ben merkezli bir zihin var- sonra kendini yavaş yavaş ayrıştırmaya başlıyor -anneden kendini ayrı görmeye başlıyor- başta cansız nesnelerle canlı nesnelerin tam ayrımına varamaz, cansız nesnelere canlı gibi özellikler yükler. Hep bir sefer önce oluşturduğu, kafasında ki şemayı tamamlama ihtiyacı içinde sanki, şemada bir eksiklik hissedir gibi. Bir başka dürtü ise, Ergenliğe giren, zihinsel özürlü bir çocuk, düşünmeden, aklını kullanmadan, cinsellik üzerine bir bilgisi de olmadan birşeylerin dürtmesi ile bir cinsellik gereksinmesi doğuyor -öz doyuma ulaşmaya çalışıyor-, bu gereksinme bu kişiyi düşünmeye itmiyor veya zihinsel bir gelişmede sağlamıyor. Zihinsel gelişimi tam olarak tamamlanan bir çocukta dürtüsel olarak oluşan cinsellik ihtiyacı/gereksinmesi, bu gereksinme sonucunda kişi bu gereksinmeyi giderme yollarına gitmek ister ve bu gereksinmeyi gidermek için düşünmeye başlar -cinsellik ihtiyacı doduğunda giderilmediğinde kişide bir rahatsızlık yaratmaya başlar, ilk başta öz doyum yollarını dener çoğu kişi bu gereksinmeyi gidermek için, bu gereksinme sadece o anlık giderilir, kişi ilk doyumdan -ilk türtü oluştuğundan- sonra o gereksinmeyi doyuracak eylemler içine girer, yani kişi dengeye gelmeye çalışır.

Zihin kavramını açıklamaya çalışayım, zihin gelişen bir şey, zihin geliştikce belli kavramlar anlaşılmaya başlanır, somut nesnelerin diğer nesnelerle ilişkileri anlaşılmaya başlanır -0 ile 2 yaş arası çocuk kendini dış dünya ile ayıramaz, soyut kavramları anlayamaz. 5 yaşlarında soyut kavramları somut kavramlardan ayırt etmeye başlarız, 7 yaşlarında nesnelerin diğer nesnelerle ilişkilerini anlamaya başlarız.- aşama aşama nesneleri kendimizden ayrı görmeye başlarız, nesneleri canlı veya başka bir şekilde değil oldukları gibi görmeye başlarız. Zihin dışardan etki ile hasar görebilmekte, hasar gören zihin farklı algı geliştirebilmekte.

Bilgi, algılayana göre değişen, duyu organlarımız dışında birşeyle algılanamayan, doğuştan itibaren oluşan, doğumdan önce var olmayan. Dış dünyanın bize vermiş olduğu görselliğe, her bir görselliğe bir takım isimler vererek ve bu isimlere özellikler yükleyerek dış dünyanın ayrımına varma çabasındaki uğraşlar bilgiyi üretirler. Bilgiyi üretme şekilleri/yöntemleri farklılıklar göstermektedir. Aklımızda belli belirsiz bir şekil ve diğer nesnelerle ilişkili birşey oluşuyorsa burada artık bilgi oluşmaya başlamıştır diyebilir. Kişinin kafasında oluşan her bilgi yeni bir bilgidir, bu bilgiye sahip diğer kişilerin kafasındaki bilgiden bir nokta da farklıdır -Herkezin ürettiği bilgi bir diğerinden birazda olsa ayrıdır, aynı tamınlarıda verseler, canlılık, hissettiği yoğunluk bakımından farklıdır.- Herkez kendi bilgisini oluşturuyor bir nevi- herkez kendi bilgisini oluştursada bu bilgileri düzenli veya düzensiz, deneyimleyerek/deneysel gözlemsel veya gözlemlemeden duyusal/sezgisel olarak oluşturuyor.

Akıl. Dürtülerin meydana çıkması ile zihin gelişiyor, zihin normal bir gelişim gösterdiği sürece somut ve soyut bilgiler algılanmaya başlanıyor, bu algılanan bilgiler, akıl tarafından değerlendirmeye tutuluyor. Akıl düşüncenin nasıl sonuclanacağını belirliyor.

Insan doğası, insandan başka canlı olmasaydı, insan kendini nasıl tanımlardı, insan kendini tanımlarken diğer diğer canlılar ile arasındaki ayrıma vararak kendi tanımını yapmıştır. Şöyle şeyler denir, geleçek nesillere bilgilerini/tecrübelerini aktarır, insan en üstün varlıktır dünyada, diğer canlılardan faklılaştığımız noktaları ortaya koymaya çalışırız kendimizi tanımlarken. Ama insan kendini başka nasıl tanımlayabilirdiki -hep bir nesneyi tanımlarken özelliklerini sayarken diğer nesnelerden ayrıldığı noktaları ortaya koymaya çalışmayız mı.- İnsan ilk nefes almaya başladığında hiç bir bilgisi yoktur hayat ile ilgili hiç bir değeri/yargısı da yoktur, büyüdükçe alışkanlıklar, değerler ve hayat ile ilgili yargılara varmaya başlar. İnsan kendini bir yere ait olarak görmek istiyor, diğer insanlarla birlikte bir toplumda olmak istiyor, kendini değerli görmek, birşey yaratıyor/bir işe yarıyor olarak görmek istiyor, insan kendini diğer insanlardan farklı/ayrıcalıklı görmek istiyor, tanınmak, önemsenmek istiyor. Kısaca insan anlaşılmak ve anlatmak istiyor, bu anlaşılma ve anlatma işini çeşitli yollara başvurarak yapabiliyor, bazen yıkarak, bazen yaparak kendini anlatabiliyor. İnsanın doğası kaygıya pek yatkın değildir, tüm bu saydıklarımı başaramadığında inanılmaz bir kaygıya düşüyor. Insan kaygıya düşmemek için yukarıda saydıklarıma uyum sağlıyor, uyum sağlayamayaçak bilgiler aldığında aklını kullanarak bu bilgilerin bazılarını reddederek, görmezlikten gelerek veya umursamayarak uyum sağlamayı deniyor, halk arasında şunu derler ya çocuk babasından/çevresinden pek farklı olmaz anlamında "Armut dipine düşer" evet çoğunlukla armut dibine düşüyor. Kaygı ile ne kadar mücadele edebiliyorsak o kadar serbest düşünebiliyor ve o kadar gerçekçi bilgi ile ilgileniyoruz. Yukardaki tüm saydıklarımdan ne kadar soyutlanmış isek vede kaygı ile mücadele edemediğimizde akıl inanılmaz oyunlara girebiliyor, zihin yapısı hasar görebiliyor, ve olmadık hayali düşünceler üretebiliyor.

Düşünmenin üzerindeki engeller nelerdir,

Okumak için okumak düşünce üzerinde bir engeldir, şöyle ki,
Kitap okumak için kitap okuyan kişiler düşünmez, veya bir meslek sahibi olayım diye üniversiteye gidipte okuyanlarda düşünmez, kitap yazarının düşüncelerini takip eder sadece, takip ettiği konu üzerinde daha önceden kendine sormuş olduğu sorular yoksa, bu konu üzerinde daha sonra durmazda, bu kişi okuyarak pek iyi bir işte yapmaz.
Düşünen kişi devamlı sorular sorar kendine ve çevresine, mesela kişi bir konu hakkında bir noktaya takılmıştır, bu takıldığı yerde durup gözlemler yapar, neyi bilmediğini iyi bilmeye çalışır, bu bilmediği yeri ondan önce bilenler varmı diye araştırır, bu bilmediği konu hakkında çevresindeki kişilerden bu bilmediği yeri bilenler varsa onlarla konuşarak bilmediği yer konusunda yardım ister, kişinin çevresinde bu bilmediği yere yardım edecek biri yoksa dünyada bu konu hakkında fikir yürütmüş kişileri bulmaya çalışır ve bu konu hakkında fikir yürütmüş kişileri bulup okursa bu kişinin okuması iyi bir okumadır. Ama bir konu hakkında bir rahatsızlık bir belirsizlik duymadan, kendine bu konu hakkında sorular sormadan okuma işine girişen kişilerde bu okumalar kişi üzerinde bir zehir etkisi yapabilir -uykum gelsin diye, zaman geçsin diye okunan hafif popiler roman tarzı kitaplar yapmaz tabi-, nasıl zehir etkisi yapar, kafasına sadece bu yazarın düşünceleri girer ama ezberi bir şekilde kalıp halinde kendine alır -Okuyan kişinin oluşturmadığı, yazarın hayat tecrübeleri, gözlemleri ve kendi yaşam bağlamı içinde oluşturduğu düşüncelerdir- bu düşünceler kafaya yerleşirse ve bu yerleşen düşünceleri sağ solda söylemeye kalkar ise bu kişi kendi düşünceleri olmadığı için iyi bir şekilde karşı tarafa aktaramaz da, okumuş olduğu yazarın düşünceleri kişinin kendi hayatında da istediği bir etkiyi yapmaz. Sarhoş olmuş ortalıkta dolanan kişiye benzer bu kişinin durumu ayılacaktır bir gün, ama ayıldığında sarhoşkendi söylediklerini hatırlamayaçaktır-hangi noktada ayılaçaktır-. Sersem sersem dolaşmıştır, kendi hayat gerçekliğinden uzaklaşmıştır, okumuş olduğu kitaplardaki yazarlar gibi konuşmaya kalkışmak sarhoşluktur.
Mantıklı düşünme yöntemlerini bilmemesi, düşünceyi geliştirme yöntemleri ile hiç tanışmaması ve ilgilendiği konu hakkında yeterli bir kavramsal bilgiye sahip değilse düşünemez kişi.
Korku, kaygı ve baskılar düşünmenin önünde bir engeldir, bir şeyden korkmam gerektiğine inanmış isem, bu korktuğum şey üzerinde bir sorgulama yapamam, sorgulanmayan şey üzerinde serbes bir düşünce geliştirilemez, ançak onun isteklerine göre hareket edilebilir, hareket tarzını da sorgulayamazsın. Korktuğumuz şeyler düşüncemiz üzerinde bir engeldir. Kaygı duyduğumuzda davranışlarımızı gerçekçi olmayan bir şekilde değiştiririz -Savunma mekanizmalarına/düzenlerine başvurma durumu- davranışlarımızı gerçekçi olmayaçak şekilde değiştirdiğimize göre düşüncelerimizde bir düzensizlik oluştuğunu görebiliriz, ben kaygılandığımda mantıklı olamayan düşünceler geliştiriyorum, kendim hakkında değerlendirmelerim değişiklik gösteriyor. Kaygı durumu kişinin düşüncesi önünde bir engeldir. Dıştan bir baskı olabildiği gibi içtende kendimize bir baskı uygularız, dıştan baskı durumunda şunu böyle yap bunu böyle yap, kişinin her düşüncesine müdahale, kişinin her hatasında hatasını düzeltme fırsatı vermeden hatasını ulu orta yerde açıklamak da baskıdır. Iç baskıda ise kişi kensinden yüksek beklentilere girer, şunu yapamadım şunu yapmalıyım, şu niye olmadı, şunu yaparsam günah, şunu yaparsam şu kişi neder, şunu yaparsam insanların gözünde nasıl algılanırım, bu gibi söylemler içindeki kişi engellere takılmış demektir. Düşüncelerini serbestce birikimli şekilde oluşturamaz.
Otoriteye bağımlı bir kişi olarak yetişmek, ve otoritenin dışına çıkamamak.
Katılaşmış bir şekilde bir inanca bağlanmak, sadece inancının desteklediği bilgileri almaya hevesli olan kişilerin bu tutumları düşümelerinin önünde bir engeldir.
Çocukluğunda yaşamış olduğu zorluklarda, kişinin mantıklı düşünmesinin önünde engeldir. Şöyle ki. İnsan sağlıklı olduğu sürece, kendi içsel gelişimini sürdürebiliyor, insan ilişkileri normal oluyor, bunu normal bir süreç içinde yapabiliyor. Güvensiz ortamlar sağlıklı ortamın oluşmasına engel olmakta. Bu güvensiz ortam şöyle oluşmakta, insanın insan olmasından dolayı bazı gereksinmeleri/ihtiyaçları vardır, bunlara cevap verilmediğinde, bu güvensiz ortamın ortaya çıktığını düşünüyorum. Bu gereksinmeler şöyle; Kişi değerli/dengede olduğunu hissetmek ister, çocuk kendini anne ile özdeşleştirir belli bir yaşa kadar, ve annesi dayak yiyorsa, anne bu dayak yemenin etkisiyle çocuğuna gerekli emzirmeyi/ilgiyi veremez ise, çocuk yeterli sütü/ilgiyi alamaz ise kendisinde bir dengesizlik/değersizlik hisseder. Bu dengesizlik sonucunda çocuk emmek için ağlamaya başlar ve isteğinin anlaşılmasını/karşılanmasını bekler. İnsanlar bebeklikten itibaren kendini anlatmak ve anlaşılmak ister/İnsan anlaşılarak ve kendini anlatarak yaşamını sürdürmek istiyor. Anlaşılmak için başta çeşitli işaretlerle bunu yapmaya girişir, anlatmak için kendisi gibi bir canlıya ihtiyacı vardır -yalnızlığı bu yüzden sevmez-. Anlaşıldığını bildiği yerde bulunmak istiyor ve anlaşıldığını bildiği yerde gelişimini sürdürebiliyor. Hiç kimse tarafından anlaşılmadığını (en uç sınırda) düşündüğünde onu tek anlayan yere anne karnına geri dönmek istiyor. Anlaşıldığını hissettiğinde kendini değerli görüyor. Bir yere aid hissediyor kendini. Değerli gördüğü yerde kök salmak istiyor. Anlaşılmadığında ve kendini anlatamadığında kendisiyle ve çevresiyle ilişkileri bozulmaya başlar ve kişi kendi kendine çeşitli oyunlara girişebiliyor/akıl sağlığı bozuluyor. Çevresiyle ilişki içinde olmak ister/yalnızlık istemez. Kişi kendini anlatamadığında ve anlaşılmadığını hissettiğinde kişide belli belirsiz bir kaygı oluşuyor ve bu kaygıdan kendi benliğini korumak için savunma mekanizmaları geliştirmeye başlıyor ve ileriki yaşlardaki insan ilişkilerinde algısı bozuluyor ve mantıklı düşünce sürecleri etkileniyor. Duygusal/emosyonel bozukluklar başgösteriyor. Bu durum kişinin mantıklı düşünmesi önünde bir engeldir.
Yaşamış olduğu kötü deneyimler bazen kişide kalıcı duygusal bozulmalara neden olabiliyor ve kişi bu kötü durumdan kurtulamadığında düşüncesi de çok sağlıklı olamayabiliyor, bu durum düşünmenin önünde bir engeldir.

Düşünce hataları ve akla uydurmalar mantıklı düşünme önünde bir engeldir,
Bu hataları sıralarsam, genelleme, filtreleme, olayı kişiselleştirme, akıl okuma/senaryolaştırma.

Bu engeller ortadan kalktığında serbest bir şekilde düşünce gelişmeye başlayabilir veya bu engellerin hiç olmadığı kişilerde mantıklı ve serbes bir şekilde düşünebilmektedirler. Tüm bu engellerin farkında kişi ne zaman varır, ve bu engelleri aşma ihtiyaçını ne zaman hisseder. Düşüncelerimiz üzerinde düşünmeye ne zaman gereksinim duyarız açaba ?

Çoğu kişi kendini mutlu/değerli hissettiği bir yerde bulunuyor ve kendini değerli hissettiren düşünceleri/yeri/kişilerin doğruluğunu sorgulamıyor.

Fakat, hayatın karmaşıklığını hisseden, çevresiyle çelişkilere düşen kişi, uyum ve kendi içinde dengesizlik/değersizlik hissini yaşayan, rahatsızlık duyan kişi, hayatını belli bir düzene koymak ve çevresini anlamak/anlamlandırmak için olayları incelemeye başlar, insan oğlu belirsizlikten hoşlanmaz, çevresini anlamak ve kendini çevresindekilere anlatmak ister.

İnsanı asıl düşünmeye, yoğun düşünceye iten veya intihara sürükleyen bir süreci açmaya çalışaçağım, İnsanı bir düşüncesi üzerinde ilerici/protest/devrimci/karşıt düşünmeye iten, o davranışı/düşüncesi sonunda gördüğü zarardır, bir köleyi efendisine başkaldırmaya iten ne ise, kişinin de kendisine verdiği zarar sonucunda kendisine başkaldırışı aynı nedendir. Artık son noktaya gelmiştir, artık o zararlar sonucunda uğradığı kaygılar/başarısızlıklar/hep aynı yerde tepinmeler/ondan bu durum içinde bulunmanın çok şeyleri götürdüğü hissinde, kişi bu durumu aşması için cesaret edemediği şeyi aşaçak cesareti düşünmez artık, bu davranışı yapmadığında artık kendini bir hiç gibi hissetmeye başlar işte bu noktaya gelen kişinin iki yolu vardır, ya intihar ya da başkaldırı.

Şimdi burada intihar ve başkaldırıyı açmalıyım.

İntihar şöyle acayım, intihar hayatı sonlandırma şeklinde olabilir, intihar bir olaya karşı verilen bir tepki şeklidir veya intiharı şöylede düşünebiliriz, kendini avutacak sahte üstünlüklere/ün arayışına girmek, hayatı kadere, tesadüflere bağlamak, kendini oyalayacak şeylerle uğraşmaya çalışmak, bu durumu düşünememeye çalışmak. Bu saydığım durumlarda kendi hayatını belirlemekten vazgecer kişi bu da bir nevi intihardır.

Başkaldırıyı ise şöyle açayım, Kişi ilk başta kendi durumundan rahatsızlık duyar, kendine durumuna başkaldırır -kendini sorgular, geçmişindeki düşüncelerini sorgular, kendi üzerinde analizler yapar-. Hayatının anlamsızlığına karşı bir diyeçeği vardır artık -Hayatı nasıl algılaması gerektiği üzerine düşünmeye başlar, hayata nasıl bakmalı, hayatı gerçekçi şekilde nasıl algılamak gerek üzerine düşünmeye başlar- Hayır artık yeter der. İnsan doğumdan itibaren kelimelere verdiği anlamlar ile edindiği bilgi birikimi ve gözlemler sonucunda kendi algı dünyasını oluşturuyor, bu algı dünyasına göre olayları değerlendirmeye başlıyor, alıgmıza göre gözlemlerimizi değerlendirmekten vazgeçme hali vardır, sistematik/önemli düşünce sonucunda ki gözlemlerimizle olayları değerlendirme vardır. Hayır demeden önceki tüm dünyasına hayırdır, dünyası alt üst olur artık, değer verdikleri artık değerli değildir, kişi neyi nasıl değerlendireçeğini de bilemez artık, onu var eden değerlere hayır der. Kısaca algı dünyasına hayır der kişi, algı dünyasını nasıl oluşturduğu üzerine durur. Kavramlara verdiği anlamları sorgulamaya, varsayımlar sonucunda yaptığı çıkarısamaları sorgular, varsayımlarına bakmaya başlar. Düşünsel olarak başkıldırıdır bu, artık kendi hayatını kendi kuraçaktır.

Şu durumu merak ediyorum, bir erkek çocuk küçüklüğünde anne ve babanın şiddet olaylarına tanık olmuş ve bu çocuğun daha küçük yaşlarda anlamakta zorluk çektiği durumlarla karşılaşması sonucunda güven eksikliği ve kaygı/titreme oluşmuş. Hemen onu yargılayaçakları, kötüleyeçekleri düşüncesi oluşmuş. Güven eksikliği sonucu kendini savunamaz durumuna düşmüş, yaşadığı kaygı/titreme sonucunda da, kendi benliğini korumak için -kaygıyı/titremeyi azaltmak için- savunma düzenleri geliştirmiştir - bu çocuk 13 yaşlarında olmasına rağmen, okulundaki sınıfında ve aile çevresindeki kişilerin yanında hiçbir kelime konuşmuyor -ancak çok güven duyduğu kişilerin yanında konuşuyor- ve kendisi şunu söylüyor ben de konuşmak istiyorum ama içimde birşeyse konuşturmuyor beni diyor. Bu çocuk benim yukarıdaki devrimci sorgulama dediğim sorgulamayı intiharı seçmeyerek ne zaman protest/devrimci düşünceyi yapar. Benim farkına vardığım gibi kendi durumunun farkına varırmı, veya ben fark ettirebilirmiyim. Bilişsel olarak kendine müdahale edebilirmi. Yeni düşünceleri ile yaptığı eylemler sonucunda kendini iyileştirebilir mi ?. Ben şunu çok iyi biliyorum ki nevrotik/evhamlı hastalarda kişiler istemedikleri/kendine mantıklı gelmeyen davranışlar veya düşünceleri bile istemediği halde kendini durduramıyor özellikle kaygı durumları yükseldiğinde.

Hanki mantıklı sorular sayesinde, en sağlıklı düşünce kurulabilir. Bir hayal dünyasına girmiş isek bu hayal dünyasından nasıl çıkabiliriz.

Yazının burasından sonra daha çok kritik/önemli/eleştirel düşünce üzerinde duraçağım.
Düşünceleri üzerine düşünmeye başlayaçak kişinin en başta karşılaştığı en büyük engel, daha önce edindiği düşüncelerdir. Sonra edindiği yeni düşünceleri hemen kabul etmesidir, nasıl düşüneceğini bilmez -bilgi alma konusunda eski alışkanlıklarını devam ettirir, bilgi almanın düşünmek olduğunu sanır, bilgi yüklü olmanın düşünmek olduğunu sanır, düşünce tembelliğini kolay atamaz, bir konu üzerine uzun süre odaklanamaz-

Düşünmek bir sürectir, düşünmek bir izi takip etmek gibidir, düşünmek kelimelerle yer kapmaca oynamaktır, kelimelere anlamlar yükleyerek bir konuya bütünsel bakma cabasıdır. Düşünmek kelimeleri zincirleme şeklinde bir birine bağlamaktır. Düşünmek akla uydurmaları yapmamaktır. Hiçbir inança, ideolojiye, bir güçe bağlanmadan, kendi değerlerine bağlanmadan, Hiçbir şeye bağımlılık göstermeden, neyi kaybedeçeğini düşünmeden serbestce iz takip etmektir Bir düşünceyi oluşturuken nelerden etkilendim, etki altında kaldığım bi güç varmı, bu konu hakkında elde ettiğim bilgilere nasıl ulaştım, bu düşüncemi oluştururken eksik bıraktığım bir nokta varmı, çeşitli bölümlerin bakış açılarıyla konuya yaklaştım mı. bu düşüncemin temelinde hangi varsayımlar yatmakta, bu düşüncem sonucunda hangi sonuçlara varırım, bu düşüncemi oluşturuken bu düşünceye alternatif düşünceler üzerinde hiçbir değerlendirme yaptımmı, hangi bağlam içinde bu düşüncemi oluşturdum. Bu düşüncemin oluşmasında etkili olan kavramlar üzerinde ne kadar düşündüm.

Kendi düşüncelerini oluşturmak, sıfırdan bir ev yapmaya benzer. Bir ev yaparken ilk başta arsa araştırması yaparsın -bu düşüncemi hangi zemine oturtayım, bu oluşturduğum zemin sağlammıdır, bu zemin üzerine düşüncelerini oluşturan kişilerin, bu oluşturdukları düşünceleri sonuçları nasıl olmuştur. Mesela bazı kişiler düşüncelerinin zeminine insanı alır. Bazıları ise doğayı, bazıları ise başka şeyleri... ve bu zemin üzerinde düşüncelerini oluşturmaya başlar-. Arsa yerini belirledikten sonra, bu zemine uygun taş, çimento, demir, tuğla araştırmaya başlar - kişinin fikirlerini oluşturacak gözlemlere girer, bu bilgiyimi alsam diğer bilgiyemi yönelsem, bu bilgi buraya otururmu, birinci el bilgimi yoksa, iyi elekten geçmemişmi, sağlamlığı test edilmişmi, yoksa teorik bir bilgimi, hangi bilgi benim amacıma en iyi ulaşmamı sağlar...- bunların araştırmasını yaptıktıtan sonra bu malzemelere ulaşılabiliyorsa, evin yerleşim planını yapmaya başlarız, tasarımını, kaç kat yapılaçağı,-Bir konu hakkında araştırma yaparken bu araştırmamızı bir hipotez cercevesinde, araştırma planını yaparız, araştırmanın sınırlarını çizeriz, nereye kadar açılacağız...- Malzemeler hazır, planda hazır olduktan sonra artık malzemeleri harmanlayıp plana göre binayı inşaa etmeye başlarız -sağlıklı bir zihin ile ve sağlıklı mantık yürütmeler ile malzemeleri plana uydurmaya başlarız- inşaat bittikten sonra iç düzgüye geceriz -düşüncelerimize son şekli verme aşaması, düşünceleri yeniden gözden geçirme, varılan sonuçların bizi neye götüreçeğini düşünürüz.-
Ev birçok aşamadan sonra tamamlandı, işte bu evi ben yaptım demek var, evin yapılışının her aşamasında bulunduk, adeta tırnaklarıya kuyu kazıldı. Bu evin her aşamasında bulunan kişi için bu ev değerli olur -düşüncemizi kendimiz oluşturmuş isek, bizim için hayatımızda o kadar yer kaplar, o kadar önemli ve değerlidir- evimizi oluşturan tüm bileşenleri biliriz -kendi düşüncemizi oluşturduk isek düşüncemizin tüm bileşenlerini biliriz-.
Bir kişi kendi düşüncesini oluşturmadığı halde, düşünürün uzun süreçlerden sonra oluşturduğu çıkarımları alıp söylemesi -beylik laflar etmesi- kişiye uzun sürede Bir şey kazandırmadığı gibi onu daha da düşünce tembeli yapar -evin Hiçbir aşamasında çalışmayan kişi, evi ben yaptım demesi gibi bir şey, kendi hayatını değil bir başkasın hayatını yaşar.
Evi kendi can güvenliğimiz için sağlam yapmak gerek, günlük çıkarlar, bazı menfaatler uğruna evi cürük zemine yapmamak ve 9 şiddetinde depreme, tüm doğal afetlere dayanıklı yapmak gerek – düşüncelerimizide en sağlam zemine oturtmaya bakmak gerek, günlük çıkarlar uğruna girmemek gerek, düşünce tembelli yapmadan düşüncelerimizi oluşturmak gerek. Bir düşünceyi bir çok olasılık karşısında deneyerek oluştrumak gerek, yoksa dar bir alanda deneyerek oluşturduğumuz düşünce diğer bir ortama girdiğinde hemen çökmesin/9 şiddetinde depreme dayanıklı olsun.- tabi şunu unutmamak gerek, geçmişte öyle sağlam düşünceler çöküp gittiki, oluşturduğumuz düşünceleri de körü körüne bağlı kalmamalıyız, bizim için ne kadar da değerli olsalar, çok tutarlı dediğimiz düşünceler üzerinde ki düşünceleri bile zamanla düşünmeliyiz - ara ara eve bakım gerek -