ORTAYAZI (GÜREME) KÖYÜNÜN TARİHÇESİ*

• 10 Haziran 2013 Pazartesi 11:46:45

Dr. İbrahim KARAER

Ortayazı köyü, Yassıören kasabası ile Garip köyü arasında, Senirkent’e 10 kilometre mesafede Senirkent-Barla-Eğirdir yolu üzerinde bulunmaktadır. Isparta ili Senirkent ilçesine bağlıdır. Köyün yolu asfalttır. Günümüzde sulu tarım yapılabilen verimli topraklara sahip olan Ortayazı köyünde meyvecilik ve hayvancılık gelişmiştir.

Ortayazı köyünün 2 km. kuzeyinde yan yana iki adet höyük vardır. 1880’li yıllarda Senirkent ve çevresinde araştırmalar yapan Sitlington Sterrett, Garip ve Güreme köylerini de ziyaret etmiştir. Alcıbar’da sokakta ve bahçe duvarlarında tespit ettiği beş yazıtı okumuş¬tur. Bu kitabeler, 1 ile 3 satır arasında olup, kitabelerden biri M.S. 188 tarihlidir. Alcıbar’dan Güreme’ye geçen Sterrett, Güreme (Ortayazı) mezarlı¬ğındaki dikili taşın kitabesini de okumuştur.

Yukarıda bahsettiğimiz höyük ve kitabelerden Ortayazı köyü ve çevresinde ilk çağlardan itibaren insan yerleşmelerinin olduğu anlaşılmaktadır.

Ortayazı köyünün eski adı Güreme idi. Hasan Güldal’ın muhtarlığı zamanında 1960-1961 yıllarında köyün adı Ortayazı olarak değiştirilmiştir. Selçuklu döneminden günümüze Türkmen köyü olan Güreme adının, “Yüce Tanrıçanın halkı” anlamında Korama isminden bozularak bugüne kadar geldiği iddia edilmiştir. Biz bu görüşe katılmıyoruz. Güre kelimesi zooloji terminolojisinde “1-3 yaşındaki tay” anlamında kullanılmaktadır. Halk arasında Garip ve Güreme yöresinin padişahın at yetiştirme çiftliği olduğuna dair bir rivayet vardır. Türklerde at kültürünün gelişmiş olduğu dikkate alınırsa, Güreme adının Türk kültürüne ait bir kelime olduğu söylenebilir.

Ortayazı (Güreme) Köyünün Kuruluşu
Güreme’nin Eflek Baba önderliğinde yedi hane tarafından kurulduğu rivayet edilmektedir. Halk arasında “Güreme, yedi haneden üreme” tekerlemesi yaygın olarak kullanılmaktadır. Şeyh Edibali’nin öğrencilerinden olduğu söylenen Eflek Baba veya Eflek Dede’nin mezarı, eski köy mezarlığındadır. 1182 tarihinde Uluborlu ve çevresinin kalıcı olarak Türklerin eline geçtiği tarihte, Güreme köyünün kurulduğu yerde Bizans’a ait bir yerleşimin olduğuna dair herhangi bir bilgi veya kalıntı yoktur. Güreme köyü,1182 tarihinde Uluborlu ve çevresinin fethi ile birlikte veya bu tarihten kısa bir süre sonra yarı göçebe Türkmenler tarafından kurulmuş yeni bir köydür.

Ortayazı (Güreme) Köyünün Etnik ve Dini Yapısı
Ortayazı (Güreme) köyü yaklaşık 830 yıllık Türk kimliğini günümüze kadar sürdürmüştür. Başlangıçta yarı göçebe Türkmenler tarafından kurulan köye, daha sonraki yıllarda da konar-göçerlerin yerleştirilmesine devam edilmiştir. XV. ve XVI. yüzyıl tapu tahrir defterlerinde bazı köyler, hem konar-göçer, hem de köy olarak kaydedilmiştir. Eğirdir kazasındaki Yörük grubuna tabi olan bazı perakende Yörük grupları Uluborlu kazasındaki Güreme ve Akçakeçilü gibi köylere yerleştirilmişlerdir. Yani bu köylerin nüfusunun bir kısmı perakende Yörüklerden oluşmuştur. Güreme köyünde 1478 tarihinde 5 çift, 11 bennak perakende Yörük nüfus bulunmaktadır. 1521 (1523) tarihinde köydeki 84 neferden 20’si Kayı boyuna bağlı Yörüklerdir.

H.1260 (M.1844/1845) tarihli Uluborlu Kazası Temettuat Defterinin 52-58. sayfalarında Güreme köyü ile bilgiler yer almıştır. Bu defterde, Güreme köyünün 20 haneli bir köy olduğu görülmektedir. Köydeki hane reislerinin adı, mesleği, arazi varlığı, hayvan varlığı, ödedikleri öşür ve yıllık vergi hakkında bilgiler vardır. 1840’lı yıllarda Güreme köyünde en çok Muhammed / Mehmet ismi kullanılmıştır. Yedi hane reisinin adı Muhammed veya Mehmet’tir. En çok kullanılan isimler arasında üç adet Süleyman, iki adet Hüseyin vardır. Diğer hane reislerinin isimleri: Ali, Abbas, Mustafa, Halil, Emin, İbrahim, Ali Abdullah ve İsmail’dir. Bekdaş oğlu, Cülus oğlu, Göcek oğlu, Kara Ahmed oğlu, Kara Hüseyin oğlu, Meydan oğlu ve Muhtar oğlu lâkapları dikkat çekmektedir. Hane reisleri hakkındaki bilgilerden köy halkının Müslüman ve Türk oldukları anlaşılmaktadır. Köyde, başka ırk ve dinlere mensup hane reisi yoktur.

H.1317 (M.1899/1900) tarihli Konya Vilayeti Salnamesinde; Senirkent nahiye merkezinde yaşayan 5.430 nüfus ile nahiye merkezine bağlı köylerde yaşayan 4.261 nüfusun tamamının Müslüman olduğu yazılıdır. H.1332 (M.1914) tarihli Konya Vilayet Salnamesinde; “Senirkent kasabası halkının yüz gösterişi ve yapılan araştırmaya göre başka ırklarla pek az karıştıkları ve Türk ırkına mensubiyetleri anlaşılmaktadır” denilmiştir.

Yukarıda verdiğimiz bilgiler, geçmişten günümüze Ortayazı (Güreme) köyünün Türk kimliğini koruduğunu ortaya koymaktadır.

Ortayazı (Güreme) Köyündeki Askeri Yapılar ve Vakıf Eserleri
1478, 1501 ve 1523 tarihli Güreme köyü kayıtlarında yani hasılının (gelirinin) geçtiği yerlerde Balçıkhisarı denilen bir kışlanın olduğu belirtilmektedir. Bu kışlanın Güreme’de mi yoksa Uluborlu merkezde mi olduğu bilinmemektedir. Bu kışlanın askeri bir kışladan daha ziyade kışlamak için yapılmış bir yapı olduğu tahmin edilmektedir.
XV. yüzyılda Uluborlu kazasındaki mescit, cami ve zaviyeler arasında Güreme Köyü Mescidinden de söz edilmektedir. 1530 tarihinde Güreme Köyü Mescidi Vakfının geliri “Zemin kıt’a” olarak yazılmıştır. 1570-1571 tarihinde Güreme Köyü Mescidi Vakfının 2.300 akçe geliri vardır. Ayrıca 1801 tarihinde Güreme Köyü Mescidinin Mehmet Efendi Nukud-ı Vakfı (Para Vakfı) olduğunu öğreniyoruz. Yaptığımız araştırmada, Senirkent ovasındaki köylerde başka para vakfına rastlamadık.
1530 tarihinde gelirlerinden bir kısmı vakıf olarak kaydedilen köyler arasında Güreme köyü de bulunmaktadır. Mesela; Güreme köyü civarındaki 9 dönüm yer Uluborlu’daki Bula Zaviyesinin gelirleri arasında sayılmıştır.

Nüfus Hareketleri
Osmanlı Devletinde XIX. yüzyılın sonlarına kadar gerçek anlamda erkek ve kadınların bir arada sayıldığı nüfus sayımı yapılmamıştır. XV. ve XVI. yüzyıllarda yapılan toprak sayımlarını ve vergiye tabi erkek nüfusu içeren Tapu Tahrir Defterleri, nüfus bilgilerine ulaşmak için önemli bir kaynaktır. 1831 yılında Osmanlı Devletinde yapılan ilk nüfus sayımı, ülkenin asker potansiyelini tespit etmeye yönelik olduğundan sadece erkek nüfus sayılmıştır. 1831 yılında Hamid Sancağının toplam Müslüman erkek nüfusu 41.890, Uluborlu kazası erkek nüfusu 4.960 olarak sayılmıştır.

1478 tarihinde Güreme köyünde 54 nefer, 7 çift, 35 nim çift, 23 bennak, 3 mücerred, 2 çift-ortak, tahmini 165 nüfus vardır. 1523 tarihinde Yassıviran ve Senirkent 100 haneyi geçen köylerdir. En büyük köy 538 nüfus ile Yassıviran’dır. Senirkent’in nüfusu ise 470’dir. Abdülcebbar, Yörük Kabacalu (B.Kabaca), Yerlü Kabacalu (K.Kabaca) ve Güreme diğer büyük köylerdir. 1523 tarihinde Güreme köyünde 69 hane, 84 nefer, 13 bennak, 50 nim çift, 14 mücerred, 6 çift, 1 muaf, tahmini 266 nüfus mevcuttur. 1568 tarihinde ise Güreme’de 56 hane, 119 nefer, 30 mücerred, 34 nim çift, 45 bennak, 10 çift, tahmini 387 nüfus vardır. Güreme, XV. ve XVI. yüzyılda orta büyüklükte bir köydür. Ancak, 1844/1845 tarihinde köyün nüfusu 20 haneye gerilemiştir.

XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Ortayazı (Güreme) köyündeki nüfus: 1871’de 72, 1912’de 195, 1940’da 601, 1950’de 512, 1960’da 623, 1970’de 543, 1980’de 536, 1990’da 421, 2000’de 375, 2011’de 331 olmuştur. 1965 yılına kadar istikrarlı nüfus artışı görülen Ortayazı (Güreme) köyünde, bu tarihten sonra istikrarlı bir düşüş görülmektedir. Ortayazı köyünde 1960 yılında 623 ile zirve yapan nüfus, 2011 yılında 331’e düşmüştür. Nüfus kış ve yaz aylarında farklılık göstermektedir.

Ortayazı Köyüne Göçmenlerin Yerleştirilmesi

Senirkent ve köylerinin göç aldığına dair bilgi, Güreme köyü ile sınırlıdır. Bu göçün 1920-1921 ile 1935-1936 yıllarında olduğuna dair farklı iki bilgi vardır. Nuri Katırcıoğlu, 1920 ve 1921 yıllarında Romanya ve Bulgaris¬tan’dan gelen 300 göçmenin, Uluborlu’nun Güre (Güreme) köyünde devlete ait Abdülcebbar Çiftliği ile Demir Temresi denilen araziye 83 ev inşa edilerek yerleştirildiklerinden söz etmektedir. Ortayazı Muhtarı Turan Bilgiç, 1935-1936 yıllarında Güreme kö¬yüne, Bulgaristan ve Romanya’dan gelen göçmenlerin yerleştirildiğini, iki üç yıl süren göçte kaç nüfusun geldiği konusunda bilgi sahibi olmadığını söyledi. Nuri Katırcıoğlu’nun sözünü ettiği 1920 ve 1921 yıllarında Güreme köyüne göçmenlerin yerleştirilmesi hadisesinin, 1935-1936 yıllarında gerçekleşmiş olma ihtimali kuvvetlidir. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Isparta ili iskan kayıtlarının tasnifi tamamlanmadığı için bu konudaki belgelere ulaşılamadı. Ortayazı köyüne yerleştirilen göçmenlerin büyük bir kısmı daha sonraki tarihlerde Eskişehir, Bursa gibi akrabalarının bulundukları şehirlere gitmişlerdir.

Tarımsal Üretim ve Hayvancılık

Güreme köyünün 1478 tarihinde 5.067, 1501’de 5.810, 1523’de 6.133, 1530’da 6.133 ve 1568 tarihinde 7.276 akçe geliri vardır. Güreme köyü ekonomik büyüklük bakımından Uluborlu kazasındaki 26 köy arasında 1478 tarihinde ilk 5, 1568 tarihinde ise ilk 10 köy arasında yer almıştır.

Uluborlu kazasında üretilen ürünlerin başında buğday ve arpa gelmektedir. 1478 tarihinde Uluborlu kazasında 8.270 müd/165.400 kile/4.250.780 kg buğday üretilmektedir. Buğday her köy ve mezrada ekilmektedir. Özellikle Abdülcebbar, Çaylak, Çakal, Güreme, Yörük Kabacalu, Yerlü Kabacalu, Koçak, Salganeyük, Ulugüp, Yassıviran köyleri en fazla buğday yetiştiren köylerdir. Bu köyler içerisinde en fazla buğdayın yetiştirildiği yer Yassıviran köyüdür. Uluborlu kazasında buğdaydan sonra en fazla üretilen ürün arpadır. 1478 tarihinde Uluborlu kazasında 5.890 müd/117.800 kile/3.027.460 kg arpa üretilmiştir.

1478 ve 1501 tarihli öşür gelirlerinden Yassıviran ve Güreme köylerinde Kızılcık yetiştirildiği ve bundan ciddi gelir elde edildiği görülmektedir. 1478 tarihinde Yassıviran 1.255, Güreme köyü 330 akçe; 1501 tarihinde Yassıviran 2.000, Güreme köyü 480 akçe kürem (kızılcık) öşrü ödemiştir. 1568 tarihli öşür gelirlerinden Güreme köyünde bağcılığın önemli bir gelir kaynağı olduğu anlaşılmaktadır. Senirkent 900, Küçükkabaca 850, Güreme 672 akçe bağ öşrü ödeyerek Uluborlu kazasında ilk üç sırada yer almışlardır. XVI. yüzyılda Uluborlu kazasında bostan yetiştirilen köylerden biri de Güreme köyüdür. Güreme köyü bostan gelirleri karşılığında 1523 tarihinde 52 akçe, 1568 tarihinde 211 akçe öşür ödemiştir. 1523 ve 1568 tarihlerindeki öşür gelirlerinden Güreme köyünde afyon tarımının yapıldığını öğrenmekteyiz. Güreme köyü 1523 tarihinde 15 akçe, 1568 tarihinde 200 akçe afyon öşrü ödemiştir.

1501 tarihinde Uluborlu kazasındaki hemen hemen her köyden resm-i ağnam (koyun/keçi vergisi) alındığı görülmektedir. Senirkent, Yassıviran, B.Kabaca, K.Kabaca, Güreme gibi köylerde hayvancılık yaygındır. Salganeyük 880, Senirkent 750, Yassıviran 650, Yörük Kabacalu (B.Kabaca) 550, Yerlü Kabacalu (K.Kabaca) 320, Güreme 300 akçe ağnam vergisi ödemiştir. Güreme, Uluborlu kazasındaki 26 köy arasında en çok hayvan vergisi ödeyen köyler arasında 6. sırada yer almıştır. 1523 ve 1568 tarihli Güreme köyü ile ilgili kayıtlarda 23 ve 28 akçe kovan (bal) öşrü ödendiği görülmektedir. Bu kayıtlardan XVI. yüzyılda Güreme’de arıcılık yapıldığı anlaşılmaktadır.

1844/1845 tarihinde Ortayazı (Güreme) Köyünde Arazi Varlığı ve Kullanılışı
Nadas Tarla 470 dönüm
Hububat Tarlası 439 dönüm
Afyon Tarlası 26,5 dönüm
Bağ 0,5 dönüm
TOPLAM 936 dönümdür.

Köyde hane başına düşen arazi miktarı 46,8 dönümdür.

Ortayazı (Güreme) köyünde 1844/1845 tarihinde 2.410 kuruş a’şar ve ağnam vergisi ödenmiştir. Tarım ürünlerinden alınan a’şar vergisi esas alınarak, köyde 1.520 kile buğday, 1.310 kile arpa olmak üzere toplam 2.830 kile tahıl üretildiği hesaplanmıştır. Üretilen buğdayın değeri 12.160, arpanın değeri 6.550 kuruş olmak üzere toplam 18.710 kuruştur.

1844/1845 tarihinde Ortayazı (Güreme) Köyündeki Hayvan Varlığı
Güreme köyünde 55 sağman keçi, 145 yoz keçi, toplam 250 keçi, 55 oğlak; 70 sağman koyun, 70 kuzu; 36 sağman inek, 34 buzağı, 16 düğe; 40 öküz, 15 tosun; 1 beygir, 3 kısrak, 3 tay; 36 merkep, 17 sıpa mevcuttur. Köyde sınırlı sayıda küçükbaş hayvan olduğu görülüyor. Otuzdan fazla koyun ve keçisi olan üç hane vardır. Elliden fazla koyun ve keçiye sahip hane yoktur. Güreme köyünün büyük baş hayvan ve merkep bakımından zengin olduğu söylenebilir. Yaklaşık hane başına 2 İnek, 2 öküz ve 2 merkep düşmektedir.

1844/1845 tarihli sayıma göre; Ortayazı (Güreme) köyünün gelirleri şöyle hesaplanmıştır:
Tahıl gelirleri 18.588 kuruş
Afyon geliri 4.770 kuruş
Ticaret vb. gelirler 4.512 kuruş
Hayvan gelirleri 2.410 kuruş
Bağ geliri 18 kuruş
TOPLAM 30.298 kuruş

Ortayazı (Güreme) köyünün yıllık gelirleri toplamı 30.298 kuruştur. Hane başına düşen yıllık gelir miktarı 1.515 kuruştur. Köydeki gelir dağılımı şöyledir: Bir hanenin geliri 3.000, altı hanenin geliri 2.000, beş hanenin geliri 1.000 kuruşun üzerindedir. Beş hanenin geliri 1.000, iki hanenin geliri 500 kuruşun altında olup, bir hanenin hiç geliri yoktur. Güreme köyünde üç hane dışında, haneler arasında gelir bakımından büyük bir uçurum olmadığı görülüyor. İki numaralı hanede yaşayan ziraatçı Muhtar oğlu Muhammed, yıllık 3.287 kuruş gelir ile köyün en zenginidir. Ortayazı (Güreme) köyünün yıllık vergisi 3.395 kuruştur. Yirmi hanelik köyde hane reislerinin ödediği vergi miktarı 20 kuruş ile 380 kuruş arasında değişmektedir. Beş hanenin ödediği vergi 100 kuruşun altındadır. Bir hane fakir olup, emlake dair hiçbir şeyi olmadığından vergi tahakkuk etmemiştir. Güreme köyünde hane başına düşen vergi miktarı 170 kuruştur. Güreme köyünün a’şâr ve ağnam vergisinin toplamı 2.410,5 kuruştur. Hane başına tahakkuk eden a’şâr ve ağnam vergisi miktarı 26 kuruş ile 223 kuruş arasında değişmektedir. Emlake dair bir şeyi olmayan Kara Hüseyin oğlu Emin, a’şâr ve ağnam vergisi ödememiştir. Hane başına düşen a’şâr ve ağnam vergisinin miktarı 120,5 kuruştur.

1914 tarihli Salnameye göre; Ortayazı (Güreme) köyünde 300 merkep, 4 katır, 350 sığır, 10 deve, 707 koyun, 626 kıl keçisi ve 2 tiftik keçisi vardır. 1980 yılında ise 360 sığır, 2.020 koyun, 1.950 keçi ve 865 kanatlı hayvan mevcuttur.

Günümüzde Ortayazı köyünde süt hayvancılığı gelişmiştir. 650 adet sığır (süt hayvanı), 500 koyun, 300 keçi bulunmaktadır. Yük taşıma hayvanlarından sadece 1 merkep vardır. 2012 yılında Asartepe’nin güneyindeki araziye 13.000 adet badem, 5.000 adet ceviz ağacı dikilmiştir.

Eğitim Durumu
Ortayazı (Güreme) İlkokulu 1938-1939 öğretim yılında üç sınıflı olarak açılmış, 1944-1945 öğretim yılında beş sınıflı ilkokula dönüşmüştür. Ortayazı köyünde 1985 yılında iki derslik yeni bir okul binası yapılmıştır. 1967-1968 öğretim yılında Ortayazı İlkokulunda biri vekil 3 öğretmen ve 111 öğrenci, 1995-1996 öğretim yılında 2 öğretmen ve 21 öğrencinin mevcut olduğu görülmektedir. 1996-1997 öğretim yılından itibaren taşımalı eğitim sistemine alınan Ortayazı köyünde, okul öncesi eğitim veren bir adet anasınıfı vardır.

Günümüzde taşımalı eğitim nedeniyle Ortayazı köyü okulu kapalıdır. Köyde 34 ilköğretim öğrencisi, 6 orta öğretim öğrencisi vardır. Bu öğrencilerden 29’u taşımalı eğitim kapsamında, diğerleri kendi imkanları ile ilçe merkezinde eğitim görmektedirler.

Sosyal Durum
1844/1845 tarihinde Ortayazı (Güreme) köyünde hane reislerinin meslek dağılımı şöyledir: Köyde 1 imam, 13 ziraatçı ve 2 çoban vardır. Dört hane reisinin mesleği belirtilmemiştir.
Ortayazı (Güreme) köyü, 12 Nisan 1973 tarihinde elektriğe kavuşmuştur.

Günümüzde Ortayazı köyünde 1 köy konağı, 1 cami, 1 kahvehane, 2 süt toplama merkezi, “S.S.Tüketim Kooperatifi” ve “S.S. Tarımsal Kalkınma Kooperatifi” vardır. Köy camisinde 1 imam görev yapmaktadır. Ulaşım ve tarımda kullanılan 60 traktör, 60 patpat, 5 kamyonet ve yaklaşık 30 adet otomobil mevcuttur. Köyün içme suyu, elektriği, telefonu yeterlidir. 200 tonluk modern içme suyu deposu vardır. Sağlık Evi mevcuttur. Aile hekimliği sistemi kapsamında ilçe merkezinde bulunan aile hekimi, haftanın belirli günlerinde köyde hizmet vermektedir.

Dr. İbrahim KARAER
ANKARA / 10 Ocak 2013

NOT: Senirkent Yükseliş gazetesi, sayı: 164, 165, Mart, Nisan 2013 tarihli sayılarında yayımlanmıştır.