AMASYALI STRABON’UN GEOGRAPHIKA’SINDA ANADOLU’DA COĞRAFİ YER VE YERLEŞİM YERLERİNE VERİLEN İSİMLER

• 27 Mart 2013 Çarşamba 09:56:47

Bir yere veya bir coğrafi bölgeye verilen ad, şüphesiz o yerin tarihini aydınlatan en önemli kaynaklardan birisidir. Yer adları nadiren aynı kalsa da mukimleri ile birlikte onlar da doğal olarak değişirler. Tarihe ışık tutan kaynaklar aslını muhafaza ettikleri sürece önemlidirler. Buna karşılık yer adları değişikliklere uğradıkça değeri artar.

Anadolu’da halen kullanılmakta olan yer adlarının büyük çoğunluğu Malazgirt Meydan Muharebesi’nden sonra Anadolu’ya gelen ve buraları yurt edinen Türk boylarının ve aşiretlerinin verdiği adlardır. Bugün kullandığımız il, ilçe, nahiye veya köylerin birçoğunun adı beş asır öncesinde de aynı idi. Hatta 10 asır öncesinde de aynı idi. Anadolu’ya gelen Türkler kendilerinin vermediği bazı yer adlarını kendi lehçelerine ve/veya telaffuzlarına uydurarak kullanmaya devam edegelmişlerdir.

Yer adları ile ilgilenen ve adına “toponomi” dediğimiz bir bilim dalı mevcuttur. Biz burada şüphesiz toponominin ilgi alanına ayrıntılı olarak girmeyeceğiz. Bu çalışmamızda ülkemizin tarihi coğrafyası ve arkeolojisi açısından başvurulan eserlerin ilk sırasında yer alan Coğrafyacı Amasyalı Strabon’un Roma’da imparator Augustus zamanında olgunluk döneminde kaleme aldığı anıtsal çalışması olarak kabul gören Geographika isimli eserinin ilgili bölümlerinde geçen Anadolu’daki coğrafi yer ve yerleşim yerlerine verilen isimleri ve günümüzdeki karşılıklarını bir liste halinde paylaşacağız. Bu paylaşımda bulunmada en önemli amacımız Geographika isimli yapıtın gerek Grekçe aslına gerekse de yabancı dillerdeki ya da Türkçe’ deki çevirilerine ulaşma imkânı olmayan Türk okuruna ve araştırmacısına yardımcı olmaktır.

Coğrafi yer isimlerine geçmeden önce Amasyalı Strabon kimdir? Neler yapmıştır? Çok kısa olarak değinmek istiyoruz. Strabon , yapıtının çeşitli yerlerinde ataları ve kendisiyle ilgili bilgi vermektedir. Ataları Pontos kralları yanında önemli görevler almış olan kimselerdi. Bunlardan bir tanesi, Mithridates Eupator tarafından, kraldan sonra gelen yeri tutan, Pontos Komana’sındaki "Ma" rahipliğine kadar yükselmiştir. Özellikle anne tarafından böyle soylu bir aileye bağlı olan Strabon, M.Ö. 64 veya 63 yıllarında Pontos’ta Amaseia (Amasya) kentinde doğmuştur. Varlıklı bir aileden olduğu için iyi bir öğrenim yapabilmiş ve istediği kadar gezmek olanağına sahip olmuştur. Strabon kitabında, adeta övünerek çok gezdiğinden söz eder. Strabon coğrafyacılar arasında kendisinin çizmiş olduğu sınırları aşarak, daha fazla gezmiş bir kimsenin bulunamayacağını yazmaktadır.

Gezdiği yerleri özetleyecek olur isek, Güneyde Aithiopia (Etyopya) sı¬nırına kadar Nil Vadisi’ni gezmiş, doğuda Komana Aureia’da kısa bir süre bulunmuş; Pyramos (Ceyhan) lrmağı’nı, Phrygia’da Hierapolis’i (Pamukkale), Karia’da Nysa’yı (Sultanhisar) ve lonia’da Ephesos’u (Selçuk) görmüş; Pontos Bölgesi’ni yakından tanımış; Sinope’ye (Sinop), Kyzikos’a (Erdek) ve Nikaia’ya (İznik) gitmiş; Kilikia ve Karia’da dolaşmış; Mylasa’ya (Milas), Alabanda’ya (Araphisar), Tralleis’e (Aydın) ve olasılıkla Synnada’ya (Şuhut), Magnesia’ya (Manisa), Smyrna (İzmir), Eukseinos (Karadeniz) kıyılarına ve Suriye’de Berytos’a (Beyrut) kadar gitmiştir.

AMASYALI STRABON’UN GEOGRAPHIKA’SINDA ANADOLU’DA COĞRAFİ YER VE YERLEŞİM YERLERİNE VERİLEN İSİMLER.
Aladağ: Derbe. Lykaonia bölgesinde Tauros (Toros) Dağları’nın kuzeyinde bir kent.
Amanos Dağları: Amanos.
Amasya: Amaseia.
Amasra: Amastris. Karadeniz kıyısında bir Paphlagonia kenti. İsmini kurucusundan almıştır.
Anamur Burnu: Anemurion. Silifke’den sonra gelen burun.
Ankara: Ankyra. Galatlar’ın Tektosaglar kabilesine ait bir kent. Phrygia’da Abaeitis bölgesinde bir kent.
Antalya: Attaleia. Pamphylia’da Pergamon Kralı Attalos II. Philadelphos’un kurduğu kent.
Araphisar: Alabanda. Lykia ile Ionia arasındaki Karia bölgesinde Marsyas Irmağı (Çine Çayı) üzerinde bir kent.
Arslan Burnu : Hydra. . Edremit ve İzmir Körfezleri arasındaki Elaitikos Körfezi’nin güney burnu.
Asarlık: Bargylia. Güneybatı Anadolu’da Lykia ile İonia arasında bulunan ve Karia olarak bilinen bölgeye ait bir kent.
Ayaklı: Euromos. Lykia ile Ionia arasındaki Karia’da küçük bir yerleşim.
Balkız: Aspendos. Pamphylia’da bir kent.
Bayraklı: Eski Smyrna.
Behramköy: Assos. Edremit Körfezi’nin kuzey ağzına yakın bir Lydia kenti.
Bodrum: Halikarnassos. Lykia ile Ionia arasındaki Karia’nın başkenti.
Burhaniye: Adramyttion. Lydyalılar tarafından kurulduğu söylenen ve sonradan
Atinalılar tarafından kolonize edilen bir liman kenti.
Bursa: Prusa.
Civa Burnu: Herakleia. Amisos (Samsun)’tan doğuya doğru giderken gelen ilk burun.
Çanakkale Boğazı: Hellespontos.
Çandarlı Körfezi: Elaitikos. Edremit ve İzmir Körfezleri arasındaki körfez.
Çavdarhisar: Aizanoi. Phrygia Epiktetos’ta bir kent.
Çıfıt Kalesi: Grynion. İsmini Amazon Myrina’dan alan Elaitikos Körfezi’nde bir liman olan Myrina (Kalabak Saray)’ya bağlı küçük bir kent. Burada Apollon Kehanet Merkezi vardır.
Çoruh: Lykos.
Dicle: Tigris.
Dinar: Apamera Kybotos. Phyrigia’nın iki büyük kentinden birisi.
Edremit Körfezi: Adramyttenos Körfezi (İda Körfezi de denir). Edremit Körfezi’nin diğer adı İdaion olup İda dağı’na izafeten verilmiştir.
Erciyes Dağı: Argaios.
Erdek: Artake. Bugünkü Kapıdağ Yarmadası’nın güneybatısında bir liman. İonia’nın en büyük kıyı kentlerinden biri olan Miletos (Balat) kolonisi.
Ege Denizi: Aigaion.
Eskişehir: Dorylaion. Phrygia Epiktetos’un kentlerinden birisi.
Eşkel Köy: Daskylion. Daskylitis (Manyas) Gölü yanında bir kent.
Fethiye Körfezi: Glaukos. Lykia ile Ionia arasındaki Karia bölgesinde bulunan Karia kıyısında bir körfez.
Fırat Irmağı: Euphrates. Touros’(Toros)lardan çıkar, Mezopotamya’da Tigris (Dicle) ile birleşerek Basra Körfezine dökülür.
Gediz Irmağı: Hermos. Mysia Dağları’ndan doğan ve Ege Denizi’ne dökülen ırmak.
Geyre: Aphrodisias. Büyük Phrygia kentlerinden birisi.
Horzum: Kibyra.
Ilbırı: Grion. Lykia ile Ionia arasındaki Karia’da bir dağ.
Ildırı: Erythrai. Khios (Sakız) Adası karşısına rastlayan Ionia kıyısında bir kent.
Ilıca: Astyra. Troas’ta (Balkız(Aspendos) ile Bakırçay arasında) Abydos’un (Nara)
kuzeyinde bir kent.
Işıklı: Eumeneia. Phrygia’nın bir kenti.
İbecik: Bubon. Lykia’da Pisidia bölgesinde Tetrapolis konfederasyonunu oluşturan kentlerden biri.
İmralı Adası: Besbikos.
İskenderun: Aleksandreia.
İstanbul: Byzantion.
İznik: Antigonia. Büyük İskender’in generallerinden olan, İskender’in Babası Philipos’un gayrimeşru oğlu olarak bilinen Antigonos tarafından Bithynia’da kurulmuş bir kent. Lysimakhos kentin adını karısının adına izafeten Nikaia olarak değiştirmiştir.
İznik Gölü: Askania. Askania aynı zamanda. Phrygia Epiktetos’unda Mysia ile Askania gölü arasındaki topraklara verilen isimdir.
Kapıkırı: Herakleia. Latmos Körfezi’nin güneyinde bir kasaba.
Karadeniz: Eukseinos.
Karadeniz Ereğlisi: Herakleia.
Kaş: Antiphellos. Lykia’da bir kent.
Katara: Balbura. Lykia’da Pisidia bölgesinde Tetrapolis konfederasyonunu oluşturan kentlerden biri.
Kayseri: Mazaka. Eusebia.
Kaz Dağı: Ida. Balkız ile Bakırçay arasındaki Troas bölgesinde bir dağ.
Kızılırmak: Halys.
Kocabaş Çayı : Granikos. Troia ile Ionia arasındaki Ailois bölgesinde bir ırmak.
Konya: İkonion. Orta Anadolu’nun güneyinde, batısı Phrygia, doğusu Kappadokia, kuzeyi Galatia, güneyi Tauros (Toros)larla sınırlanmış olan Lykaonia’nın başkenti.
Köprüçay: Eurymedon. Pamphylia’da bir ırmak.
Kumçay: Hyllos. Paktolos (Sart Çayı) ile birlikte Hermos(Gediz Irmağı)’a dökülen bir çay.
Kuren: Iasos. Karia’da kıyıya çok yakın bir ada üzerindeki kent. Kıyıkışlacık.
Küçükkuyu: Gargara. Troia ile Ionia arasındaki Ailois’te, Adramyttenos (Edremit) Körfezi’nin kuzey kıyısında bir kent. Adını İda Dağı üzerindeki Gargaron adlı tepeden almıştır.
Lidya: Batı Anadolu’da kuzeyi Mysia (Uludağ), güneyi Karia, doğusu Phrygia ve
batısı Ege denizi ile sınırlanmış olan bölge.
Maltepe: Dardanos. Troas’ta (Balkız-Aspendos) Abydos’a yetmiş stadion uzaklıkta bir kıyı kenti.
Manisa: Manisa.
Manyas Gölü : Aphnitis. Bu göle Daskylitis de denir.
Marmara denizi: Propontis.
Mermere Gölü: Gygaia. M.Ö. IX yüzyılda yaşadığı kabul edilen Iliada ve Odysseia adlı destanların ozanı ve Strabon’un en çok yararlandığı kaynak olan Homeros’ta adı geçen bir göl. Adı sonradan Koloe olarak değiştirilmiştir.
Mudanya: Apameia. Prusias’ın karısının adına izafeten Myrleia’ya verdiği ad.
Murat Dağı: Dindymon. Phrygia bölgesinde Dindymene ülkesine adını veren dağ.
Nara: Abydos. Lydia Kralı Gyges’in izniyle kurulmuş bir Miletos kolonisi.
Pamukkale: Hierapolis. Mesogis (Cevizli Dağ) Dağı eteğinde ve Laodikeia (Goncalı)’nın karşısında kurulmuş bir Frigya kenti.
Reşadiye: Elaia. Troia (Hisarlık) ile Ionia (Aiolis ve Karia arasında) mıntıkasında,
Menestheus yönetimindeki Atinalılar tarafından Elaitikos Körfezi’nde kurulan bir kent.
Sakız Adası: Khios.
Samsun: Amisos.
Selçuk: Ephesos. Ionia’nın başkenti. Burasını aynı isimde bir Amazon’un kurduğu söylenir. Bir Amazon olan Smyrna adıyla da anılır.
Sinek Kalesi: Hamaksia. Anadolu’nun güneydoğusu’nda , kuzeyinde Tauros (Toros) Dağları, Güneyinde Doğu Akdeniz, batısında Pamphylia, doğusunda ise Syria (Suriye) ile sınırlanmış olan Kappadokia’nın ayrılmış olduğu on valilikten biri olan Kilikia’ya bağlı bir kent.
Sinop: Sinope.
Tapay: Hypaipa. Ödemiş’in kuzeyinde Kaistros (Küçük Menderes) Irmağı ile Tmolos Dağı arasında Aşk Tanrıçası Aphrodite için kutsal kabul edilen bir Lidya kenti.
Tekne Burnu: Argennon. Batı Anadolu’da Aiolis ile Karia arasındaki İonia kıyısında, Erythrai (Ildırı) topraklarında bir burun.
Uludağ: Olympos Dağı. Anadolu’nun kuzeybatısı’nda, kuzeyde Bithynia ve Propontis (Marmara Denizi), güneyde Lydia, batıda Ege Denizi, doğuda Phrygia ile sınırlı bulunan Mysia Bölgesi’nin en yüksek dağlarından biri, eteklerinde Prusa
(Bursa) kurulmuştur. Yalvaç: Antiokheia. Pisidia Antiokheia’sı.
Yasun (Kiremit Burnu): Iasonion. Pontos kıyısında, Amisos (Samsun) ile Kotyoron arasında bir burun.
Yenice: Apollonia. Pergamon’un (Bergama) doğusunda Kaikos (Bakırçay) üzerinde bir kent.
Yenice: Daidala. Karia kıyısında Rhodos’lulara ait küçük bir yerleşim.
Yeniköy: Sigeion. Troas’ta (Balkız-Aspendos) bulunan küçük bir yerleşim yeri.
Yeşilırmak: Iris.
******************************************************************************
Açıklamalar:
1. Bu makalede paylaşılan coğrafi yer ve şekillere ait bilgiler Prof. Dr. Adnan Pekman tarafından dilimize çevirisi yapılan “Strabon-Antik Anadolu Coğrafyası Geographika, Kitap-XII-XIII-XIV” isimli eserden inceleme yapılarak alınmıştır. Strabon’un ünlü eseri Geographika’nın Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası ile ilgili XII-XIII ve XIV. bölümlerini Türkçeye kazandıran, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Eskiçağ Tarihi Anabilim Dalı emekli öğretim üyelerinden, Prof. Dr. Adnan Pekman 10 Eylül 2008 tarihinde vefat etmiştir. Bu vesileyle kendisini saygı ve rahmetle anıyoruz.
2. Strabon’a ait bilgiler “Prof. Dr. Adnan Pekman’ın dilimize kazandırdığı Arkeoloji ve Sanat Yayınları arasında çıkan “Strabon-Antik Anadolu Coğrafyası” isimli eserden ithal edilmiştir.