Çok telaşlı geliyordu eşimin sesi telefonda.
“Kadir çabuk gel, Murat banyoda ama sanırım zehirlendi.”
Hemen izin alarak koştum. Bin bir soru vardı kafamda. Aynı zamanda yaşlanmaya başladığımı da o günkü kadar hissetmemiştim. Nefesim ve kalp çarpıntım yetmiyor olmalıydı ki sık sık durup nefesleniyordum. Göğüs kafesim çatlayacakmış gibi ağrımaya başlamıştı…
Eve vardığımda eşim banyonun içeriden kilitli olan kapısını bir şekilde açmış ve baygın haldeki oğlum Murat’ı dışarıya sürüklemişti.
Hemen bildiğim ilk yardım yöntemlerini (yapay solunum v.s..) uyguladım ve çalıştığım iş yerine telefon ederek yardım istedim.
Sağ olsunlar, aşağıya ininceye kadar arkadaşlar da gelmişlerdi.
Hastaneye vardığımızda kendine gelmişti oğlum…
Çeşitli tetkikler sonucu “Zamanında gelmişsiniz” dedi doktor. “Daha geç kalsaydınız oğlunuzu kaybedebilirdiniz. Kurtulsa bile yeterince erken gelmeseydiniz beyinde, böbrekte hasarlara neden olabilirdi.” dedi…
Serumlar v.s. den sonra bir kere daha tetkikler yaptıktan sonra eve döndük…

“Karbonmonoksit zehirlenmesi” diye yazıyordu teşhiste…
Karbonmonoksit…
Hani eskiden duyardık, iyi yanmayan yakıtlardan çıkarmış bu gaz…
Çoğumuz şofben zehirlenmesi duyduğumuzda tüpten sızan gazın neden olduğunu sanırdık.
Bu olay üzerine konuyu daha derin inceledim.
Bu tür zehirlenmeler yakıt olan gaz (tüp gaz, doğalgaz v.s.) değil, karbonmonoksit olduğunu öğrendim.
Bu konuda topladığım bilgileri sizlerle de paylaşmak isterim…
Sevdiklerinizin başına böyle bir olay geldikten sonra değil de öncesinden bilgilenmekte yarar vardır.
Bu arada belirtmek isterim ki, bunlar benim çeşitli kaynaklardan yararlanarak elde ettiğim bilgilerdir. Tıpla meslek olarak ilgim yoktur. Yazdıklarım kaynak kabul edilemez. Her durumda profesyonel bir sağlık personelinden yardım almayı ihmal etmeyin derim.

*
Bilindiği gibi karbon bileşiklerinin (başta hidrokarbonlar olmak üzere tüm organik bileşikler) yanmaları sonucu karbondioksit oluşur.
C + O2 ---> CO2
Ancak bu tür bir reaksiyonun oluşması için havada yeterince oksijen olması gerekir. Normalde havada 1/5 oranında oksijen vardır. Yanma ve solunum sonucu bu oran çok fazla düşerse yukarıdaki reaksiyon yeterince gerçekleşemez ve karbonmonoksit oluşur.
2C + O2 ---> 2CO
Oluşan gaz dışarı sızmayıp borulardan dışarı atıldığı sürece sorun oluşturmaz. Ancak bu gaz solunan havaya karışırsa felaket başlar…

Zehirlenme şu şekilde olur:
Bilindiği gibi havadaki oksijeni akciğerlerimizdeki hava keselerinden kanda bulunan hemoglobin aracılığıyla alırız. Oksijen molekülleri burada hemoglabine yapışarak kana geçer.
Hb+ O2 ---> HbO2 (Hb ile hemoglobin gösterilmiştir.)
Ancak hemoglobinin oksijene olan ilgisinin benzeri karbonmonoksit için de vardır. Yani havada karbonmonoksit molekülleri varsa onlar da hemoglobine yapışırlar.
Hb+ CO ---> HbCO
Oksijen vücutta son derece yararlı bir unsur iken karbonmonoksit oksijenin alınmasını engellemekten başka bir eylem üstlenmez…
Üstelik karbonmonoksidin hemoglobine olan ilgisi oksijene göre 250 kat daha fazladır.

Bunun daha iyi anlaşılması için şöyle açıklayabiliriz…
1. Solunan havada karbonmonoksit oranı oksijenin 250’de biri seviyesine çıkarsa (havadaki oksijen oranı 1/5 olduğu düşünülürse karbonmonoksit oranı 1/1250 olması durumunda oksijenin 250’de biri demektir.) bu durumda her bir oksijene karşılık bir karbonmonoksit molekülü gelip hemoglobine yapışır. Solunum yarı yarıya zorlaşır…
2. Havadaki karbonmonoksit oranı oksijenle eşit seviyeye çıkarsa tam bir felakettir. Çünkü bu durumda her bir oksijen molekülüne karşılık 250 adet karbonmonoksit molekülü alınacak demektir.

Karbonmonoksidin oluşma nedeni zaten havadaki oksijen oranının düşmesi olduğu düşünülürse yukarıdaki olaylar zehirlenme durumunda daha da etkili olur. Çünkü böyle durumlarda havadaki oksijen oranı 1/5’in çok daha altına düşebilir.

Ayrıca karbonmonoksit renksiz ve kokusuz olduğundan havada karbonmonoksit olduğunu anlamak da mümkün olmaz. Her ne kadar karbonmonoksit tam yanmamış olduğundan yanıcı ve patlayıcı bir gazdır. Ancak yanma ve patlama seviyelerin çok altındaki oranlar bile zehirlenmek için yeterlidir.

Karbonmonoksit zehirlenmesini kişi uykudayken oluşursa zaten hiçbir şey yapamaz, başka biri fark edinceye kadar ölüme doğru yol alır.

Banyo v.s. sırasında ise kişi zehirlendiğini anladığında zaten bayılmak üzeredir, kendisini çok bitkin hisseder ve uyumak ihtiyacı duyar. Çok defa bir şey yapamadan bayılır.

Tek iyi olan taraf şudur ki karbonmonoksit havadan hafiftir ve bayılıp yere düşen bir insan hiç değilse başka biri bunu fark edinceye kadar daha kısmen korunur.

Karbonmonoksit yalnızca şofbenlerde ortaya çıkmaz. Bildiğimiz sobalarda da oluşabilir. Doğal olarak sobanın içinde yeterince oksijen olacağı düşünülemez. Sobalarda oluşan karbonmonoksit borular ve bacadan dışarı atılır. Ancak lodos gibi nedenlerle bu gaz odaya sızabilir. Özellikle soğuk zamanlarda evlerin havalandırılmaması risk oluşturur.

Araba egzozlarından çıkan gazda da karbonmonoksit bulunur. Açık havada soğuktan korunmak için egzozun sıcaklığından yararlanmak isteyenler zehirlenebilir. Fakat ne de olsa bu kişiler açık havadadır ve zehirlenme belirtilerini (özellikle baş ağrısı) hisseder etmek oradan uzaklaşmakla sorun ortadan kalkar. Buna karşılık küçük bir araba garajında soğuktan korunmak için ısıtıcıyı çalıştıran ve tabi ki bunun gerçekleşmesi için motoru da kapatmayan bir kişi otonun içinde olsa da risk altındadır. Hele de arabada uyuya kalırsa.

Hepinize sağlıklı günler diliyorum…

Kadir Tozlu
24.02.2013