Tırtar / Kına

Hükümet nikahý

gelin alýmý öncesi,
akþamüzeri, hava kararýr
herkes kendi kaygýsýnda,
ortalýk tenhalaþýr
kýzla oðlan, analarý, babalarý,
bir araya çaðrýlýr
her iki taraftan, akraba adamlar,
baþ köþede elinde nikah defteri, muhtar

muhtar “-arkadaþlarrr!” diye sükut ettirir
damat ve yanýnda kýzýn vekili ayakta dinelir
önce kýz vekiline üç defa “-vardýn mý”
vekil danýþýr gelir “-vardým”
“-vardýn mý”
“-vardým”
“-vardýn mý”
“-vardým…”

sonra “teze damad”a
yine üç defa “-aldýn mý” “-aldým”
“-aldýn mý”
“-aldým”
“-aldýn mý”
“-aldým”

“-kanunlarýn bana verdiði yetkiye dayanalak,
nikahýnýzý kýyýyorun,
hayýrlý-uðurlu-gademli ossun,
Allah geçim-dirlik versin i(n)þallah
“-amiiin” iþallah”,
“-amin iþallah”

defterin sayfasý damada uzatýlýr,
özene bezene.. uzunca bir imza
þahitlerde, üstüne bastýra bastýra
imzalatýr
muhtarýn “köpek döðen”i
yan odadaki kýza götürür nikah defterini,
“-bizim gýz hurasýný imza
þey edivisin bi(r)”
susulup bekleþilir,
kazýtýlmýþsa mühür, olmadý sol baþparmak
muhtarýn yolladýðý ýstampaya basýlarak
defter imzalanýr gelir, geri!
muhtar da “dikkat”la inceler..
imzalar.. mühürler, tasdikler..

“-hökümet nika(hý) bi hakkýn tamam
hayýrlý osun bizim o(ð)lan,
sonra sigara, lokum-bisküi
her taraftan tabakalar fýrlatýlýr,
hatta “ucu moturlu” cýðaralar uzaatýlýr
..
“yakýn ga(y)ri”
a(ðý)z dadýnýz olsun
“-Allah razý olsun”
“-amin”

o akþam kahvelerde
incesazlar eþliðinde
Neþet’den türküler çaðrýlýr

"seher vakti çaldým yarin kapýsýn
baktým yarin kapýlarý sürmeli
hoþ bulmadým otaðýnýn yapýsýn
çýkageldi bir gözleri sürmeli

aslaným eller eller, kokuyor güller güller
ne bilsin eller eller, periþan hallerim"

söylenir
"çekilmez gurbetin cefasý bülbül, bülbüüül heyy!"

dinlenir
"-Baða gel bostana gel
dile gel destana gel
eðer anan salmazsa
yalandan hastalan gel."

hüzünlenilir
"-þu garip halimden bilen iþvelim nazlým
göynüm hep seni arýyor neredesin sen
tatlý dillim, güler yüzlüm, ey ceylan gözlüm
göynüm hep seni arýyor neredesin sen

sinemde gizli yarayý kimse bilmiyor
hiþ bir tabib bu yaraya melhem olmuyor
boynu bükük bir garibim yüzüm gülmüyor
göynüm hep seni arýyor neredesin sen."

derken darbukacý ritmi hýzlandýrýr..
ayný kiþilerce ayný oyunlar oynanýr..
oynanýr.. oynanýýrr..
"-haný da benim
elli dirhem odunum odunum
Gonyalýdan iki oðlan doðurdum
yörü yaörü, Gonyalým yörü
yörü yavrým yörü fisdanýný sürü"

"-haný da benim elli dirhem pýrasam, pýrasam
çýralar yaksam Gonyalýmý arasam
yörü yaörü, Gonyalým yörü
yörü yavrým yörü fisdanýný sürü"

neþelenilir.
sadýç yine birilerini güç-bela ortaya çýkarýr
sallama türünden oyunlar çalýnýr
oynanýr da oynanýr..

sað ayaklarýn burnu
sol ayaklarýn topuðu
bir sol el yukarýda bir sað el
bir öte tarafa git bir bu yana gel

"-haný da benim elli dirhem susamým susamým
gözel oyna goca göbek hasaným, hasaným
yörü yaörü, Gonyalým yörü
yörü yavrým yörü fisdanýný sürü"

iki kiþi yan yana bir gelir, bir gider
Týkýr Halil fýyýkla eþlik eder.

"çek deveci develeri yokuþa amman
yokuþa aman
gül memeler birbiriynen tokuþa aman aman
deveci daylar,
sevenmler oynar
sen kimin yarisin her yanýn oynar

devem böyük atamadým urganý aman
üþüdükçe çek baþýna yorganý aman."

sonralarý
“kekliði düz ovada avlarlar
kanadýný çam dalýna baðlaralar

gak gak guburak,
gak gak guburak öt keklik
çýk daðlarýn baþ ucuna get keklik”
oynarlarken iki kiþi
kalça hareketleriyle devirir yek diðerini
seyirciler gülmekten kýrýlýr geçerler
oyun bitse bile maytap geçerler..

içeri doluþunulur,
Çalgýcý Ali’den baðlamanýn sesi duyulur

“Karaova düðünü gece kuruldu•
varýr varmaz güveyin adý soruldu
pehlivanlar meydana çýktý soyundu
o zaman Hacý Gümüþ oðlu vuruldu

vurma murat yakýþmaz senin þanýna
adam eniþtesinin kýyarmý canýna”



****


o ikindiden sonra
kýz anasý, varsa teyze hala
uzak-yakýn akraba
sözü dinlenir bir-kaç kiþi daha

önce kýzýn saçlarý kýnalanýr
sonra öðütler sýralanýr
“-bak yavrýýmm; bu bi(r) nalet halkasýdýr”
“-bundan sonura, anan-boban
eþin-dostun, her þeyin gocan”
“-boyuna göre bulusun emme
huyuna göre bulamassýn”
“-gocan uzunusa topuklu key
sen uzunusan boynunu ey”

bundan sonura evin;
böðüne gadak evin olan, bobanýn evi deði(l), gocanýn evi
“biz” deye
anan gile deði(l), onnara deycen ga(y)ri”
aralý gel datlý ol, olur-olmazda anana gelme
kayfaya çýkan bobanýn, gardaþýyýn,
takkasýný önlerine eðdirme”

“-bundan sonura evin ayrý, yolun ayrý
ana-gýz deðil gonþu olalým gayrý”
“-sýk geleninen sovanaþý dýkýmlaný(r)
seyrek gelen baldan datlýdý(r)
baklafýyý dadýkdýrý(r)”

“-boþuna dememiþler
“her öyün gelen bulgur aþý-sovan yer
bayramdan bayrama geleni baklava bekler”,
“-hemi de zinisi bozulmadan”
“-gerþi ha! biz hiþ biþi ðörmedik de!
öyle deller ne bileyin iþde!”

“-vardýðýn yer körüse,
sen de gözüyün birini gapa”
……
“-kimseyi günüleme ,
ona buna fit verme
ilaf davþýma”
….
“-daþ daþý, ilaf daþýma”
“-gol gýrýlýr yen içinde”
tembihlerini der kýzýn anasý,
yakýnnarý..
öðütlerini sýralar ard-arda.

“-anan gocayýn anasý,
boban gocayýn bobasý
gocanýna kakýþma
kirli-paslý el içine çýkarma
yüzümü gara çýkarma
öðerken “anasýnýn gýzý”
desinner emme”
söðerken “anasýnýn gýzý” dedirme

“-gol gýrýlýr, yen içinde galýr
her þey dört duvar içinde galýr

kocan senin ardaþýn
sen de onun sýrdaþýsýn

kocayýn sýrrýný ele verme
dýþardan duyduðunu da eve getirme

goduðun goduk yerde
duyduðun duyduk yerde galsýn..

seni alakadar etmeyen bi þeyi
hele hele gonu-gonþun zarar görce (i)se
gördüysen de “görmedim”,
duyduysanda, “duymadým”
biliyosanda “bilmeyon” de

görmedim, duymadým bilmeyon
iþdecik o gadak

açýk bulduysan biþiy ört üsdüne

akar gördüysen dýka
ayýp gördüysen gapa

lafý uzadýp sündürme
meremeti elden burakma
me(h)remet etmeyen
me(h)remet görmez unutma”

“-anandan evel ahýra girme
gocandan, böyüðünden evel aþa sunma

gýtlýkdan çýkmýþ gibi yeme
“dulgarý çocuðu ðibi” önüne çekme
kendi önünden ye
baþkasýnýn batmasýna göz dikme
sofrada geriye galma
amma Allah ne verdiyse
yeyip sofrayý gurutma
bu öyünün sonrasý da var unutma

elden gelcek deye güvenme
elden geleninen öyün olmaz
olsa da garnýn doymaz”
..
“-hadi ðýzým baþýn bunar,
ayaklarýn göl ossun”

bu arada yaddan-yabandan gelenler,
misafir olduklarý evler,
kadýnlar, gelinlik kýzlar
kýz evinde toplaþmaya baþlarlar

bir tatafta “yarenlik”ler, konuþmalar
bir tarafta oyunlar, kýpýrdanmalar..

Taþevli adamlarýn etekliði baþýna taraf ters geçirip
göyneklerini i(n)san yüzü ðibi boyayýp
biri erkek, biri ðarý kýlýðýna girip
oyun çýkarmalarý,
aklýmdan çýkmaz
**

bir çoban ve
fistan giymiþ delikanlýlarýn kýz rolüne bürünmeleri
oynarken çobanýn kýzlarýný kaçýrmaya çalýþmalarý
bu arada sözde kýzlarla cilveleþenlerin yüzleri
kýz rolündekilerce yüzlerine sürülen; dýðan karasý..
..
envayý türlü “oyun çýkarma”lar
kýzlarýn kimi koþa koþa gider
kimi çýðýrýr
anasýna sarýlýr
“ana beni gurda-guþa yem etme”
çýðrýþlar-baðrýþlar
panikler-kaçýþlar
gülüþler
gülüþmeler
seyircilerin arasýna taþan “eþek þakasý” oyunlar

kambur kýz tarayýndan ýslatýlan sözde damat adaylarý
erkekler arasýndaki kahvehanede çýkarýlan galiz oyunlar sýrasýnda
pencerelere üþüþen halk..
yakýþýklý havalý misafiri rezil eden çok bilmiþler..






adý üstünde “oyun”
bilmeyene edilse de oyunlar
kimse darýlmaz, kýrýlmaz, alýnmaz
ama henk ederken kadýnlar
aniden girer erkek kýlýðýnda biri
çýðrýþ baðrýþ, handikaplar,
yakalar kýzýn birini
Musdukoðlunun karýsý indirir kafaya maþayý
kendinden geçer Ýbi’nin karý
ha deyince ayýkmaz
yemin billah eder
“bi(r) taha oyun mu? asla”
ertesi haftaki düðünde tüfeði ateþler
yer kafaya bir maþa daha











***




akþam kadýnlara, kýna gecesi kýz evinde
defi ýsýtýr iþi bilen görümce
nazlananlarý oynamaya kaldýrýr
Köroðlu, Gongili,
“-haççam çýkmýþ gül dalýna” oynanýr.

“-Kara Helime, Kara Müslük, Göplek, Ciçili
olmadýk maskaralýklarla
ortalýðý darma-duman ederlerdi
“perem perem ” daðýlýrdý herkeþ bi(r) tarafa
Kara Helime gelin kýlýðýna soktuðu
ayaklarýný duvara yaslar
alabildiðince yaþlý bir kadýn sesiyle

“sallan safiye, sarý safiye
seni Hacýmehmetoðlu
isdetmiþ
vereyin mi” deyince

agam saldýrýya geçerdi hýrsla,
Kara Helime yineleyince de
Ebem “-garýý yaþýndan baþýndan utan
get hurdan belaný benden bulma”
deye ikaz ederdi
o da, safiye adýna,
safiyenin anasýna
bu defa sesini incelterek

“-isdemen anacýðým isdemen
hemi yaþlý, hemi de evli
heþ deðilise zengin olsaydý bari
Döndüceynen uðraþdýrma beni
gý onunnan hiþ baþ edili mi”

diye türküsünü söyler,
herkeþ gülmekden kýrýlýr-geçer
ama agamýn öfkesi dinmezdi
çünkü hem ebeme eþ gelebilirdi
hem de dedeme yaþlý ve fakir denilmiþti
kabul edemez içerlerdi
diþi kitlenirdi..









bu defa ev sahibi, hedef olurdu
“-sallan safiye, sarý safiye
seni Köse(o)ðlu isdetmiþ vereyin mi”

bu defa genç kýz edasýyla
“-istemen anacýðým isdemen
neydeyin Kös(e)olunu
ayrannarý duru
üsdelik de çok çocuklu
istememn anacýðým isdemen”

her defasýnda ‘düzme gelin’ (ayaklar)
baþýný iki yana sallar
olmazlarýný dile getirirdi
“-istemen anacýðým isdemen
onun adý yaþar, alýr beni boþar
istemem anacýðým isdemen”

“-istemen anacýðým isdemen
onun adý veli,sülalesi deli
istemem anacýðým isdemen”

en sonunda birinin can damarýna basar
Safiye gýz kabul ederdi zengin,
genç, yakýþýklý birini
muhtemelen orada bulunan
teze gelinin kocasýna.

“isderin anacýðým isderin
hem yakýþýklý hem zengin
üsdelik benim dengim
isderin anacýðým isderin”

yeni gelin yere bakar, güler geçerdi
eðlenceydi sonuçta
gel de agama anlat ama

anýnda birileri sürüklenir ortaya
ortada kalan kaçmaz ortadan
oyun havalarý bir yandan,
zilli def diðer yandan..

"-aman bu fasille ikibuçuk lira
hem oynasýn hem kaynasýn
yandan helimem yandan, yandan
severim seni candan"





oyunlardan sonra gelin gelir ortaya
servi gibi salýnarak, sadýcýyla yanyana
“-ortalýðý gýrdý-geçirdi Laylom Hatma”
þamata biter, o coþku giderdi bir anda,

eski türkülerden yanýk ve uzun bir hava
arkadaþý bir istek getirir gelin-kýzdan
herkes aðlayýp periþan olurdu
Feridenin aðýdýndan

“su yüzünde yüzüp duru bürgüsü
onikidir gelep saçýn örgüsü
bu ðözellik sana Allah vergisi
akmayasýca çaylar da
nerelere ðodun ümmümü,
sumaný

el atdým da dutamadým fesini
ünnedim de duyuramadým sesimi
anam dutsun, allý gelin yasýmý
akmayasýca çaylar da
nerelere ðodun ümmümü,
sunamý

davýlcýlar da gaya dibi dolaþýr
düðüncüler de guzu ðibi meleþir
acý habar da köyüne tez ulaþýr
akmayasýca çaylar da
nerelere ðodun ümmümü,
suna mý

budamýþlar yeþil söðüt dalini,
sal etmiþler meyyidimi, ahali
sele verdim yedi köy gözelini
akmayasýca çaylar da
nerelere ðodun ümmümü,
suna mý”













Evlerini ýssýz goyan
Desdileri susuz goyan
Anasýný gýzsýz goyan
Getme gel
Gel evimize

Ana hamama vardýn mý
Yunduðum yeri gördün mü
Hinci gýymatým bildin mi
Getme gel
Gel evimize

Atýnan geþdi eþiði
Sofrada galdý gaþþýðý
Gýz evlerin yakýþýðý
Getme gel
Gel evimize

Çaðrýn oðlan gardaþýný
Dutsun atýnýn baþýný
Silsin gözünün yaþýný
Getme gel
Gel evimize




























gelinkýz gibi
yasa büründü.. def de
aðýt üstüne aðýt Yandan Helime de

“adýný sevdiðim de Avþarýn Beyi
sana da vezirlik yakýþýp duru
topla dizginini, taný kendini
duþmannarýn da garþýndan bakýþýp duru”

“-yeter edin de; çevrim çevirip getçez biz
evde musafir var aba
oðþaycaðsanýz oðþan,
henk etçeðseniz,
henginizi gene edin siz” dedi Havaca

Habba gelin;
"-þu karþý yaylada göç gater gater
bir güzel sevdasý serimde tüter
bu ayrýlýk bize ölümden beter,
geçti dost kervaný eyleme beni."

Yýllar sonra ilk defa bir araya gelen
Hayriye, Dudu, Ayþecik, Gülseren
Güzin, Sevim, Þayeste, Rafiye, Kezban
ýsrar üstüne ýsrarla okul yýlý türkülerinden
hiç deðilse "-biççicik " türkü
istediler Göplek Fatma’dan

"-yüksek-yüksek tepelere ev kurmasýnlar
arþý-arþý memlekete kýz vermesinler."
herkes kahýrlanmýþ, susmuþ,
boðazýnda bir þeyler düðümlenmiþken
Göplek Fatma aðýt üstüne aðýt etdi,
yaraladý herkesi can evinden

“-atýmý baðladým iðde daline,
iðde daline
oturdum aðladým kendi halime,
kendi halime
bir defter bir kaðýt verin elime,
verin elime
yazayým derdimi ben o zalime,
ben o zalime”






herkesin içi buruldu
doldu gözleri
herkes aðladý
Dört Osmanýn Emine “-Duduu” dedi
“hadi gari ay Dudu” defi aldý
“-bilmeyon ku ay aba
oðþama baþlacak mý!”
bu defa da Zebitoðlunungarý

“-goyun-guzu meler gelir
daðý daþý deler gelir
gurbet elde emmin dayýn
habar salsan duyar gelir.”

çýðlýk gibi tiz sesiyle Dalgüllü aldý sýrayý
duyanýn içini eritti, sel oldu gözyaþlarý

“-çattýlar ocak daþýný,
vurdular düðün aþýný
gelin alýp gidiyollar
dört oðlanýn gardaþýný

-gýcýlar gavak gýcýlar
iþte geldi kýnacýlar
yürekte çokdur acýlar
a anam gýnan kutlu olsun
yariyin dil datlý olsun”

gelin kýzýn yazmayla örtülü baþý sallandý
belli ki aðladý, Asiye kýnayý kardý

kýzýn elini kýnalayýp bir keseyle sardý
kýnalý gelinin yanýna geldi bu defa da
Feride aðýt etti herkesi aðlattý

-süre süre indirdiler yazýya•
dut ettiler al kýnalý tazýya
can baþa düþünce bakma kuzuya aman, aman
gaç gýnalý ceylan, gaç avcý geldi
avcýlar elinde bir guzun galdý..

zalým avcý düþmüþ gelir izine
ganlarý akýtmýþ iki dizine
mor sinekler gonmuþ ela gözüne
gaç gýnalý ceylan, gaç avcý geldi
avcýlar elinde bir guzun galdý..”


çok geçmeden kýnaya geçilir
kýna okþayýcýlar ortaya gelir

“-ünnen gelsin anasýna
altýn bassýn kýnasýna
gýzýn gelin oluyoru
gel anasý gel yanýna”

“-dam baþýnda delik desti
deliðinden yeller esti
anan-baban sana küstü
a bacým kýnan kutlolsun
yariyin dili datlolsun”

sonra defi alýp Kösedudusu
“-boba bostanýn bitti mi
tarlaya köken attý mý
beni verdin el oluna
ahýn yerini dutdu mu”

Goca Fadime aðýt etti; aðladý, aðlattý
çocuklarý gurbete gittiðinden beri
saatlerce aðýt eder, aðlardý,
ne zaman klakson çalsa, parçalanýrdý herkesin içi

“karýða bostan dikerler
kovayýnan su çekerler
gurbet ele geden gýzýn
arkasýndan su dökerler

kýz anasý, kýz anasý
çaðrýn gelsin öz anasý”

derken gelin kýz sarýlýr anasýna
aþk olsun ikisini ayýrana

“merdimenin baþýna çýk otur ay anam,
elini beline koy otur ay anam
gelene geçene gýzýný sor dur ay anam,
gýzým gelecek diye yollara bak dur ay anam..”
..

“aldýr yüzüðümün kaþý,
yandý ciðerimin baþý,
gýzýn e(vi)nin yakýþýðý,
gel anasý gel yanýna,
gelmez evine bi(r) daha




anasý gelir de
sarýlýr kýzýna
bir çýðlýk halinde
herkes vazgeçer kýzýný vermekten elo(ð)luna

”mercimeðim kile kile,
ölçtüm baktým sil e sile,
verirmiydim el oðluna,
kendi ettin, bile bile.”

durumu kurtarýr tefçiler
içileri titretirler..
“yeþil ördek daþta oturur,
biri kalkar beþi oturur,
bobasýz gelin olanýn ,
eðsiðini el yetirir.”

kýna elden ele herkese ulaþtý
Felek Fadimesi kýnayý herkese yetirdi
“-yeter gari ay abam sil gözüyün yaþýný”
diye kýzanasýný teskin etti

“yeþil ördek gayar gelir,
yavrularýn sayar gelir,
senin gelin olduðunu,
emmin dayýn duyar gelir.

yeþil ördek, yeþil ördek
ganadýný deþir ördek
eveliden çit gezerdin
haný seni eþin ördek

mercimeðim kile kile,
ölçtüm baktým sile sile,
verirniydim el oðluna,
kendin ettim bile bile”

ardýndan çevrim çevrilir,
ne hediyeler, ne hediyeler verilir
derken gelin de sakinleþir
gözü yaþlý, elleri baðlý
durgun, gönülsüz, kahýrlý
..
gelin kýzý kaldýrýrlar,
görümcesi, eltisi,
bir de sadýcýyla oynatýrlar
tefcibaþý söyler çalar

“kýnayý getir anam
barnaðýn batýr anam
böðün misafirinim
goynunda yatýr anam”

kýz evinden kalkanlar
eðlenceye yetiþir..
herkes nerde ne var bilir
iþine gelene uðrar..

anasýnýn peþinden ayrýlamaz genç kýzlar
bir baþka yerde onu
bekleyenler var
selamý eletilir
ya da varsa mektubu

“darýsý baþýmýza” denmiþtir
hayat yeni düðünlere gebedir

“ana-boba oldun mu
el içine karýþýrsýn helbet” denir

“dova et emme
sakýn isim zikretme
ille hayýrlýsýný dile
hayýr osun sonu”














DÝPNOTLAR

kadem: hayýrlý, uðurlu
geçim-dirlik: iyi iliþkiler içinde, yarýn kaygýsýndan arýnmýþ, iþleri yolunda geliri iyi olmak
fýyýk: keskin ýslýk,
• Milas / Nazmi Yükselen
günülemek: haset, kýskançlýk, çekememezlik
fit vermek/kov: kýþkýrtma, dedi-kodu, birini baþkasýna kýþkýrtma
diklenme, terslenmek, karþýlýk verme
ardaþ: birbirlerinin ayýplarýný bilip, birbirlerini ayýplarýyla kabul edip, bunu baþkalarýna sezdirmeyen, ayýp olarak ta görmeyenler
meremet : merhamet, acýmak
göz dikmek : kýskançlýkla bakmak, ele geçirme hevesine kapýlmak
darma-duman: karma-karýþýk, darmadaðýn
perem perem: pare pare, parça parça,
duru: çok su katýþmýþ anlamýnda
yanýk: acýklý
gelep :(ip için) tutam
 Isparta Kýz Aðlatmasý
çevrim: taký merasimi, düðüne katýlanlar maddi durumlarýna, geline yakýnlýklarýna, aldýklarý oku(davetiye)ya göre hediyeler (gelinin baþýna çevirerek) verirler
oðþama/ovþama/okþama : mani söyleyerek aðlatma
bir tanecik
• Muharre Ertaþ
 kaynak : Fatma Biner, derleyen Ramazan Biner







Resim

Rahmetli Þerif Gelin

Sosyal Medyada Paylaşın: