Tırtar / Adalet

výrt-výzýrýk

“-ayný dediðin gibi bi de
hani analar böyüdür hurmaynan
elo(ð)lu döðer yarmaynan
derler ya o hesap
bi garý-ðoca çok döðüþürlerimiþ

garý-ðoca bu döðüþür de seviþir de emme
garýnýn tarafý toplaþývýrýr
topal eþek sudan gelesiye
adamý bi ðözel onarýr
bi anacýk-bi bobacýk olularýmýþ

gonþularý bi piri fani goca herif varýmýþ
adam gaçar bu herife sýðýnýrýmýþ
etmen-getmen derse de
adamý dinleyen olmazýmýþ
basarlarmýþ köteði yesede-yemesede

adam hemi garýnýn dilinden
hemi garþý tarafýn þerrinden býkmýþ
bakmýþ olca(ðý)-molca(ðý) yok
“oldu-olacak, gýrýldý nacak” demiþ
bunnarý ma(h)kemeye vermiþ
garýyý boþaycaðmýþ

emme ehtiyardan baþka
adamýn baþýna geleni bilen-gören
þahýtlýg etceg olan yok
zati ondan baþka gören-mören adam da yok ki
olsa bile garý tarafýnýn þerrinden
her bi gonþu, þahitliði göze alamazmýþ
eli mahkým, etiyarýn gapýyý aþýndýrmýþ

yalýnýz garý tarafýnýn þerrinden de
herkeþ gibi eh(t)iyar da gorkarýmýþ
etiyar da yol bilmez-yordam bilmez
gakar dutar birinin garýsýný file
þahýt yazdýrsa
iþ namýs davasýna ðadar varý deye
“pekey” demiþ









eveli öyleydi, gücü yeten yetene
söz temsili iki ðiþi döðüþüyo de(ðil) mi
bakdýlarý ký girmiþler birbirlerine
eninde sonunda bu iþ makemeye varý
“-gaçýn þahýt yazarlar” deye
etrafdakýnnar gaçývýrýlarýdý
sinlenerek bakarlarýdý
hökümetden gorkarlarýdý

“anan yaþý boban yaþý
öte sözün beri baþý ”
gapýsýný takýlatmýþ
“-emmi”
“-ey”
“-durum” böyle böyle “seni þahit yazdýrdým”
“-len olum etmen getmen
beni hökümetin gapýsýna eletmen ”

bunu ðarý tarafý duyunþa barabar
onnar da girmiþler bi sidik yarýþýna
nayeti onnar da bunu makemeye veriyollar

geliyollar goca herifin gapýya
durum “böyle böyle” deyollar
“-senin bu gonþuynan sulf olamacaz
davasýndan caydýramadýk
gari makemede hesaplaþcaz
mezburen seni þahit yazdýk”

etiyar onnara da
“-len olum etmen getmen
beni hökümet gapýsýna eletmen
ben þahitliði ne bilirin
böðüne ðadar köyden dýþarý adým attýðým mý mar

Allah sizin eyinliðinizi versin
benim makeme gapýsýnda ne iþim var
hinciye ðadar ne hakim garþýsýna çýkdým
ne de kimseynen muk(u)atým var

ne hakim garþýsýna çýkdým
ne etliye, ne sütlüye garýþdým
ne sabýna dokandým ne suya
davþan boku ðibi
ne kogdum-ne bulaþdým
baþýma bi iþ geldiyse de Allah’a havale-ttim
zati arýn bokuna “hu” deyemedim


gedin öte yannýnýza
hu yaþdan sonura iþ çýkarman baþýma
beni þahit-mahit filen yazdýrman”

dediyse dee
uzun lafýn gýsasý
ehtiyar iki tarafýn da tek þahidi
mübaþir içeri almýþ bunnarý
hakim mi savcý mý iþde neyise
“-þahiit” bilmen kim…

gapýdan girmiþ.. hakim;
“adýn ne”
“-olum münasip gonuþ
mübaþir denen adam beni çaðýrdý
sen de hemi adýmý deyon
hemi soruyon”
“-bey amca usulen söylüyorum
yaþýn kaç”
“-otuza girdiðimi dediydi anam ýramatlýk
emme baya oldu”

“-neyise , iþimiz var sennen haralda”
…………..
“-anlat bakalým amca” demiþ bizim ehtiyara
gari sorgu hakimi

“-hanký birini anladayýn efendim
bunnarýn iþi výrt-výzýrýk ” demiþ
hakim “-výrt-výzýrýk ne len”
adam “-yani zart-zort ”

hakim bu defa daha da celallenmiþ
“-dýkkatlý gonuþ
burasý makeme
makemede výrt-výzýrýk
zart-zort olmaz
atarým seni içeri”
deyinþe barabar

ehtiyarýn tepesinden aþþaa
gaynar gazan devrilmiþ
zýlgýdý yeyinþe
seninkini sovuk terler basmýþ

abýkat bunun gula(ðý)ný çekmiþ
“-len Allah eyinliðini versin
sen ne bok yeyon” “höyle höyle” de,
“-lafýna efendim deye baþla
efendim deye bitir”
“-neyye”
“-makemede öyle denir”
..
..

“-get len hurdan
þikatcý deðilin
beni gollamasýný isdeyen
suþlu deðilin neyye meremet dinleneyin
birinin efendisiyse
senin onun, bunun
elin efendisini neye kendime efendi edeyin”

seninki abýkatý yan tarafa
elinin tersiynen yitiyo
goya zolda sýfýr yerine goyo
emme bu sefte
aþþadan alýyo

“- müsaade ederseniz
beni bi dinneyin
biz köylüyüz,
köylü gelmiþiyiz,
köylü gederiz,
makemeyi,
mukemeyi bilmeyiz,
bizi köyün ekabiri çaðýrdýmýydý
heyvah derdik,
mahçýp olu(r)duk
çok þükür bu güne gadak
heyet beni ünnetmiþ deðil
Allah düþmanýma da gösdertmesin

evel-evelden makeme mi varýdý
yoðudu,
ayrýlýk-gayrýlýk mý varýdý
yoðudu
..
biri aldý,
öteki vardýmýydý
ölüp-ölesiye garý-goca olurlarýdý
atsan-atýlmaz satsan satýlmaz gari
bi nalet halkasýydý
…
gadire-ðudred bi þiy oldumuydu
köylük yerde heyet toplanýviridi
sulf ederdi
..

kim suþlu,
kim güþlü,
aðayýmýþ, beyimiþ dinlemezler
anlar dinler garar alýrdý
alýnan garar deragap uygulanýrdý
köy mencilisinin gararýna da
tekmil bütün köylü uyardý

neyye;
…………çünkü
köyün ileri ðelenneri; dinler, anlar
ötesini-berisini,
eciðini-cücüðünü hesaba gatar
öyle garar verirdi
kim suþlu, kim güþlü,
verilen gararýn akibetini kesdirirleridi
…

hinci makeme var
sen bu iþden nafaka temin ediyon
ya bunnar, bu abýkatlar.. ötekinner
olmadýk yollara sokuyollar insannarý
hak-hukuk dertleri yog
insannar makelemelik olsun da
para gazanalým deye
paraynan adelet olur
hak hukuk yerini bulur mu

kanun ne deyo
ayýr
dutup ayýrýyon
biliyon mu bunnarýn evi garþý garþý
çoluk-çocuk ne olacak
bu adam birini alcak,
bu teze birine varcak
hiþ mi gelmeycek bobasýnýn evine
köylük yerde neler olur neler
bu iþ gan davasýna döner
sen bizim köyden deðilsin,
bizim köyü bilmezsin
nasý garar vercen
çoluk çocuk ona keza..

bana galýsa hinci sen bunnarý
barýþdýrmaya gakacan
iki nasihat edecen
gerisin-geri köye yollaycan
yau makemelik iki giþi nassý olu(r) da
buradan elele dutuþur geder
geddiler gabil edelim

birbirlerinin,
olmadý; gayýnnarý eniþdelerinin
yüzüne nassý bakarlar
ikiðün sonura
gene benim baþýmýn etini yeycekler,
“seni þahýt yazdýrdýk
belli besbelli deðil mi

ayýrývýcan,
köyde bunnar annaç annaca gelcekler mi
sen iþin o yanný bilmen ki
sonura çoluk çocuklarý,
evli mi, niþanlý mý, esgerde mi
soval etmezsin
akibetiynen ilgilenmezsin ki
senin vazifen de deðil hani,
ganun ne yazýyo(r)sa o.. eee

benim deycem o ki
garý-ðoca arasýnda olu(r) böyle þeyler
ben hoþ görün,
görmezden gelirin
bana galýsa hele hele garý-ðoca arasýna
kimse girmemeli

sizin gibi gosgoca mamir olmuþ efendiler
bu dövletin hiþ mi baþga iþi yok,
vetandaþ iþsiz güþsüz,
elsiz ayaksýz,
perli-periþan,
aþlar-sefiller
ekdiðini alamayo ileþber
bu dövletin yedi düvelinen meselesi çok
sanki onnarý halletdi mi
hepsi tamam mý þindi
iþ bi(r) bunnarýn meselesine mi galdý

ben sizin iþnizi bilmen
emme köylük yerde mýhtar
hergeleye çoban dutar
bekçi ðibi an baþýnda bekleyip de
kimin malý-maþatý kimin ekilisindeye deði
kim kimin anýný kakmýþýna bakar
heyetine danýþýr
ehlivukufa bakar
söz temsili






emme mýhtar hergeleye, çoban dutcak yerde
gakar da koruma bekciliði yaparsa olmaz!
dövletin davalarýnýn hakkýndan da
gadý-gaymakam gakamaz
öyleyse, köydeki bekci iþine
vetandaþýn döðüþüne-çekiþine
hökümet garýþmamalý bu bi(r)!

ikincisi de, okullar da abidik-gubidik yerine
gocanýn mazifesi ne
garýnýn, çocu(ðu)n mazifesi ne
ýçcýk da onu belletmeli
yani onca sene, çocuklarýn gafasýný
ömrü hayatýnda hiþ bi iþine yaramaycak
abidik-gubidiðine þiþirmemeli
garý höyle höyle olacak
adam höyle höyle
dövlet cebretmemeli,
mekdapda cebirden baþga þeyler de ö(ð)redilmeli

deycem dövletin iþi giþiynen deði
dövletlerinen, cömatýnan deði(l) mi
siz ona bakýn, onunan ilgilenin
böyle “incir gýliði doldurmaycak
þeyler” devleti aliyeyi meþgil etmemeli
siz bunnarý bizim heyete havaledin,
bakýn bi, görün nasý(l) halletdiðimizi

evel-Allah hallederiz,
biz bu iþi köyde
köy odasýnda ossun-bitsin gene
i(n)sannar kanun-makeme dedikçene
kelp olayýn bu iþler eyiye varmaz
siz yerinizden gakýp da,
kimsenin evine damýna varmaz
çoluðu mu var çocuðumu var,
bilmez anlamazsýnýz
ganun böyle deyo,
bi cýzýk
tamaaamm
var mý gerisi

böðüne ðadar kaþ garý-ðoca ayýrdýn
adýný sanýný akibetini bilimin
evini yolunu
çoluk-çocu(ðu)nu ne hale getirdini
dama dýkdýðýn adamýn, eciricini,
ehliyalýnýn baþýna gelenneri
aþlar mý-sefiller mi
marað etdin mi
bilemezsin,
ömrün yetmez ki

isannar yola düþüp de
mahkeme kapýsýna vardýkdan keyri
valla da bu iþlerin sonu eyi olmaz,
billa da eyi olmaz
söz temsili siz akan çayýn öðünü böðeyonuz
küreðinen toprak atýyonuz
..
sonura?

hinci bunnar bi isdida vermiþ
galem de almýþ gabil etmiþ,
hinci bu gadýn, bobasýnýn evinden çýkmýþ
evi, gocasýnýn evi,
gardaþlarý ne bok yemeye, arka çýkar da
gýzýþdýrýlar arayeri

bi kerre gadýn dediðin akýllý olacak
adam nize etdiyse
neye etdi deye
baþýný iki elinin arasýna alýp düþnecek
titizlendiyse ona ðöre davranacak

çoluk-çocuðunun,
gonu-gonþunun yanýnda
takgasýný eðmeycek
varýsa da bi bokdan durum
dört duvarýn arasýnda
tenini buracak
garý olalak adamý hoþ görecek, hoþ dutacak

erkek de; çoluk-çocunun anasý olan helaline
sahip çýkacak, saygýn dutacak
asalet budur iþde,
bunu mekdapda hocalar öðretseydi,
analar gýzlarýný belletseydi
huzurunuza böyle deyyuslar
dini gýrýklar gelir miydi
helbet her gün eyi olmaz,
netekim de olmayo..

gece olmasa gündüz olmaz,
gece gündüz bile deðiþiyo
bakýyosun ülüzger,
bakýyosun gar-ya(ð)mýr
gün geli ilazým olu bi damla ya(ð)mýr yaðmaz
bakarsýn dallar çitirim gibi çiçek,
emme yemiþe durmaz
bizim gafamýz niyesini almaz,
Allahýn vereði der geçeriz..

dediðim gibi
ben gonþuyu aldým annacýma
“bak olum” dedim
“ðarý ðýsmý döðülmez
emme eyi, emme kötü
çocuklarýyýn anasý
“döðme yaðýr edersin
söðme saðýr edersin”

gonuþuyokan
her þey eyi-ðözel
beþ dakka sonura bakmýþsýn
bi yaygara, sanýsýn cingen düðünü
unutmuþ bizim öðüdü
garýya gelinçe de………
boþ ver gerisini

bu garý ayrýlmýþ bobasýnýn evinden
gari evi ora deði bura
emme gel de annat
“dediðim dedik, çaldýðým düdük”
inadým inat
aççýcýk biþiy odlumuydu,
seðidiyoru gardaþlarýna,
þikat ediyoru herifinden
“iki ðün sonura yüzüne bakcan
emme eyi,
emme kötü çoluk çocumun bobasý,
gocam
döðer de sever de,
ele ne
gardaþlarým bile olsa onnar ne garýþýyollar”
demeyoru ki

onnar da
“sen, bizden çýkdýn,
anan da,
boban da,
gardaþlarýn da o adam
deyemerular gardaþ!
..
nerde galdý asalet,
neydivisin adalet
öyle deðil mi





ondan ötürü
ben bu .mýna godumun gapbesine de
bu gapba analý deyyusa da
“beni þahit filen yazdýrman
ben ne decen-ne gocan
ben þahitlik filen edemen
her ilafýn baþýnda
“efendim” deyceðmiþiyinin
her ilafýn sonunu “efendim deye
getirceðmiþiyin
niye ki, suþlu deðilin,
güþlü deðilin
bi mafatým, çekincem yok
ben abidik-gubidik bilemen”
dedim emme yazdýrmýþlar
dedim vallahi-billahi
……
demedim mi?
gýrýk dölleri

zati bi iþ hökümet gapýsýna vardýktan keyri
kelp olayýn dikiþ dutmaz
bunun sonu hayýr etmez ðari
boþancaðsalar boþansýnlar
baþkasýnýn ne üstüne farz”
deyinþe barabar
bi alaf alýyo hakimi

hakim bi heybetleniyoru ku…
“-len nerden buldunuz bunu..
orasbýya iþini örediyo
“výrt-výzýrýk” deyo,
“zart-zort” deyo
gahpe deyo, deyyus deyo
daha olmadý mý goyo
len burasý dingonun ahýrý mý
makeme yerine þahit garar veriyo
böyle davanýn da
böyle makemenin de anasýný-avradýný ….
.ikdirin gedin baþýmdan
çýkýn len dýþarý
çýk sen de çýk
anasýný avradýný
böyle makemenin de
böyle iþin de”
deyo
bunnarý gapý dýþarý .ikdir ediyo
boþanma hakimi”




sonura çaðýrýyo mübaþiri
þu etiyarý bara-ðidi getir bi
seðidiyo mübaþir tabi
sonura yüzünü gýzardalak
eli boþ geri geliyo
“-n’oldu len”
“-kendisi gelsin” deyo
!?
“-len çatdýk valla
…
amma adamcaðýz haklý töbossun” deyo..
“-hemi iþini gücünü býrakýp
durduk yer de masraf edip geliyo
hemi bi de bize temenna ediyo
eli öpülecek yer de
diz çöküp el-etek öpüyo
onun bu iþde bi mafatý yok ki”

varýyo etiyara
“-bi densizlik etdim amca
sevdim seni
gel hele bi çayýmý iç
hemi de hakkýný halal et,
hemi de
gadý-gaymakama,
þu abýkatlara,
davacýlara,
davalýlara,
çoluk-çocuða,
öðretmennere,
bi da anladývý dediklerini
amma söðme emi!
orda kel ediyon iþi”

“-len olum, gözel çocuk!
gonuþ dedin mi tamam da
söðme dedin mi
edemeyiz bu iþi
ulül emrin anacýnda
gýçým terleyo valla”

bobamýzdan ö(y)le görmüþüyüz
dövletin en güçcüðü böyüðümüz..







“-genþler hinci böyle vara-yoða
ileri-ðeri gonuþuyonuz da
do(ð)ruya-doru
anan-boban da ossa
bu iþden zaral da
görceðsen þahitliðini
Allah uçun yapacan

öyle ileri-ðeri
olura-olmaza zart-zort gonuþmacan
söylemesen de oluyosa
söylemecen,
sofrada elini
mencilisde
dilini dutacan

“biþiy biliyosan gonuþ demiþ
dinlesinler annasýnlar
bilmeyosan pusuþ demiþ
seni adam yerine gosunnar”

illa adam yerine gonacan”






























“-da! de(y)cen
iþin aslý birinin hökümet gapýsýna
iþi düþmeye ðörsün
þahýtlýk ossun, ne olur ossun
hele hele candýrma file ça(ðý)rýsa
evden bekci ünnerse, ana-avrat
boku yedin demekdir os-sahat

neye ça(ðý)rýldýn
bi suçun-muçun mu var
hýrlýmýn-hýrsýzmýn
hovardamýn,
orasbýmýn-fa(hi)þamýn

ne candýrma
ne de baþga biri sorar
hele bi de sümsüklemeye gakarlarsa
boku yedin valla-billa

maazallah celp-melp o tak(i)ka
ya da sarý kýyat,
o hepisinden sakat
ayvayý yersin valla
iþin yoðusa öðüne gelene merem anlat
zati kimse senin dediðine bakmazlar ký..

senin “-böyle-böyle suç iþledim”
demecey(eði)ni bilip batýrlar
kim bili “-ne entirika, ne dümen var”
deye gözüyün içine-içine bakarlar
vatan hayýnýymýþsýn ðibi

zati bi giþi “olmadýk biþiynen suþlanýsa
bütün deliller alay(h)ýna çýkar”•
býrak eli-ðünü valla-billa
ehliyalýn bile ðanar annacýna çýkar
sen ne dersen de, onnar bildiðini okurlar
i(n)sanýn osduruðunu, yörüyüþünü sapýtdýrýlar

“-ataþ olmasa duman mý tüter,
osdurmasaydýn kokmazdý” derler
zati “yere bakan-yürek yakan” demiþler
yere bakmasýnda,
“gýçýnýn yere yakýn oluþu”nda
“boyu gýsa, sakalý köse”
“uslunun usdurasý içinde”
…
ohooo derler de derler..

“deli ðýzý nikah
orasbýyý kilit dutmaz” derler
onun sümsük-sümsük
yere bakdýðýnda bi meymenetsizlik varýdý derler
derler de derler gari
elin aðzý kesen deði ki büzecen
böyleken böyle

hele valla-billa gazara
bi garý-ðýz gýsmýný ça(ðý)rdýlarýsa
iþ “namýs meselesi”ne ðadar varý
sanýsýn ýrz davasý
atla ðari pirinciyin daþýný

Çuncay’ý erkek sanýp da “esger gaça(ðý)”
deye þubeye ça(ðý)rmadýlar mý
senin Deli Yakýp
durumu anladýp
merem anladýncaya ðadar iflaðý kesildiydi

kaþ giþiler þahýtlýða ðetdi
“-valla billa Çuncay bu
Yakýbýn ilk çocuðu” dedik
Çuncay deðil de
Tunç-ay olduðunu öyle ö(ð)rendik

aman arkadaþlar
Allah duþmanýmý bile
hökümet gapýsýna düþürmesin
Allah dövletin
memuruynan terbiye etmesin
bi de aþlýðýnan
aman-elaman

Allah mafaza
süm-maþa


bir tahsýldar,
bir candýrma
bir aðða!








DÝPNOT
bir anacýk, bir babacýk olmak: aile ortamýnda sürekli çok þiddetli kavga-niza
beri baþ : bu taraf, benden yana, yakýn, butarftali ilk
eletmek/iletmek: vardýrmak
vukuat: olay, hadise, vakýa
arýn boku: ar belasý, hatýr belasý, namus meselesi, davranma mecburiyeti
výrt-výzýrýk: önemsiz, olur olmaz þey,
zart-zort: vara-yoða konuþma, abes, baþ aðrýtýcý boþ söz
meremet : merhamet, acýma, kollama
sulh: barýþ / sulf etmekten kasýt alacaklý alacaðýný da almýþ ya da karþýlýklý olarak fedakarlýk edilmiþ olurdu
derakap: derhal, anýnda, o anda
arayer: ortam, kiþilerin arasý, iliþki
yaðýr: kabuk baðlamýþ, (yara ya da sürtünmeden ileri gelen) sertleþmiþ, artýk acý hissetmeyen deri üzerindeki deri,
yaðýr: hayvan yarasý
kel (iþ) : kötü, beklenmeyen kötü sonuç, becerisizlik
Kel (kiþi) : çirkin, kötü halli, hasta, saçsýz,
os-sahat / o saat : derhal, anýnda, saat bir saniye yazmadan
merem : meram, maksat, gaye, istek
• Cenap Þehabettin
kanar: inanýr
ýzr : namus

Sosyal Medyada Paylaşın: