Bu makalede, Define ve Tarihi Eser konuları, Arkeoloji ve Defineci perspektiflerinden incelenecektir.
Define tarihi eser midir? Define arkeolojik bulgu mudur? Define antika mıdır? Arkeologlar defineci midir? Bu gibi sorulara doğru yanıt verebilmek için, hem definenin ne olduğunu hem de Arkeoloji bilimindeki tarihi kültür eserlerin tanımlarını doğru anlamak gerekir.
Defineciler ve Arkeologlar Neden Karşı Karşıya?
Defineciler ve arkeologlar arasındaki anlaşmazlık, genellikle araştırılan nesnelerin tanımından kaynaklanır.
Defineciler: Defineciler sadece eski para, altın ve takı gibi maddi değeri yüksek nesneleri ararlar. Onların temel ilgi alanı definedir; tarihi eserler veya arkeolojik bulgularla doğrudan ilgilenmezler.
Arkeoloji Bilimi: Arkeoloji, insanlığın geçmişini, kayıp medeniyetlerini, tarihi yapılarını, sosyal ve ekonomik yaşantılarını bilimsel olarak inceleyen ve ortaya çıkarılan eserleri koruma altına alan bir bilim dalıdır. Bu işle uğraşanlara Arkeolog denir.
Define ve Tarihi Eser Ayrımı
Metinde öne sürülen temel tez şudur: Define, Tarihi Eser değildir ve Arkeolojik bulgu da değildir.
Ancak, defineler eski eşya oldukları ve eski uygarlıklara ait bulundukları için, arkeolojik bulgulara ışık tutma potansiyeli taşırlar ve bu yönleriyle büyük önem arz ederler. Bu nedenle, arkeologlar da defineye önem verir.
Arkeologlar ve defineciler arasındaki karşıtlığın bir diğer nedeni ise şudur:
Tecrübesiz definecilerin, define arama çalışmaları sırasında, istemeden de olsa arkeolojik bulgulara ve Tarihi Kültür Varlıklarına zarar (taribat) vermesi olasıdır. Bu durum, arkeologların definecilik faaliyetlerine karşı çıkmasının önemli bir sebebidir.
Önerilen Çözümler ve Yasal Düzenleme İhtiyacı
Yazar, define ve eski eserler konusunda mevcut durumu değiştirmek için bir dizi öneri sunmaktadır:
Eski Para ve Altın Takılar: Bunlar Antika kategorisindedir, Tarihi Eser değildir. Bu eserler, Tarihi Eser kategorisinden çıkarılıp Antika kategorisine alınmalıdır.
Bu sayede, söz konusu antika eşyaların satışı serbest bırakılarak (açık artırma/müzayedeler yoluyla) ekonomiye katkı sağlanmalıdır. Koleksiyonerlik de serbest olmalıdır.
Hobi Defineciliğinin Serbestleştirilmesi: Definecilik yasal statüye kavuşturulmalı ve Arkeolojik sit alanı dışında, hobi amaçlı definecilik serbest bırakılmalıdır. Metal dedektör ile yüzeyde dökülmüş antik eşyaları arayıp toplamak serbest olmalıdır.
Eğitim: Tarihi eser ve kültür varlıklarına zarar verilmesini önlemek amacıyla, okullarda tüm vatandaşlara yönelik definecilik eğitimi verilmesi elzemdir.
Baskının Kaldırılması: Define, Tarihi Kültür Varlığı olmadığı gerekçesiyle, defineciler üzerindeki baskı derhal kaldırılmalı ve Türk defineciliği Avrupa standartlarına taşınmalıdır. Definecilik ve Tarihi eser kültür varlıkları kanunları güncellenmelidir.
(7 Ekim 2019)