Nişabur ve İlk Tohumlar
1200'lerin başı... Horasan'ın ilim ve irfan merkezlerinden Nişabur'da, henüz yirmili yaşlarının başında, zeki ve derin düşüncelere dalmış bir genç vardı: Seyyid Muhammed. Dostları ona, ailesinin ona verdiği isimle, Bektaş derlerdi.
O, devrin büyük bilgesi ve Horasan Melâmetîleri'nin piri Lokman-ı Perende'nin rahle-i tedrisinde yetişiyordu. Lokman Hoca, sadece fıkıh ve hadis öğretmezdi; onun dersleri, ruhun sırlarına doğru yapılan bir yolculuktu.
Bir kış sabahı, ders halkasında otururlarken Lokman Hoca, bir testi suyla abdest aldıktan sonra şöyle dedi: "Evladım Bektaş, ilim de abdest gibidir. Dışını arındırır, ama asıl temizlik gönülde başlar. Gönül arınmadan, ilim sadece bir yük olur."
Bektaş'ın zihninde yankılanan asıl soru buydu: İnsan, dünyada ne için vardır?
Yesi'de Yesevi Ocağı
Bektaş, Nişabur'dan ayrılıp Yesi'ye, Ahmed-i Yesevi'nin manevi ocağına doğru yola çıktı. Yesevi dergâhı, Horasan Erenleri'nin Anadolu'ya göndereceği dervişlerin yetiştirildiği kutsal bir merkezdi. Burada, "Dört Kapı Kırk Makam" felsefesinin ilkelerini özümsedi.
Ancak en etkili ders, bir akşam Yesevi'nin yaşlı halifesi tarafından verildi. Halife, bir avuç toprak gösterdi: "Şu toprağı görüyor musun, Bektaş? Toprak, ne Rum'dur ne Türk, ne Sünnî ne Şiî. O sadece topraktır, varlığın özüdür. İnsana da böyle bak. Vücut, canın kabıdır. Sen, sadece kabı değil; içindeki canı, o ilahi nefesi sev."
Bu söz, Bektaş'ın ruhunda büyük bir şimşek çaktırdı. Felsefesinin temeli atılmıştı: "İnsan kutsaldır, çünkü Tanrı'nın sureti onda tecelli etmiştir." İnsanları ayrıştıran tüm sıfatları bir kenara bırakıp, özü görme sanatı.
Büyük Göçün Ayak Sesleri
Anadolu... Batı'da, Selçuklu Devleti'nin hüküm sürdüğü, ancak içten içe siyasi kargaşa ve mezhep çatışmalarıyla kaynayan topraklar. Doğu'da ise Moğol istilasının kara bulutları yaklaşıyordu. Korku ve belirsizlik, insanları birbirine düşürüyor, inançlar ayrılık sebebi oluyordu.
Bir gün, Yesevi halifesi Bektaş'ı yanına çağırdı. Gözlerinde derin bir hüzün vardı.
"Vakit geldi, evlat. Bu toprakların sana ihtiyacı kalmadı, çünkü yakında fırtına kopacak. Ancak Batı'da, Anadolu'nun ruhu, sevgi ve hoşgörüye susamış durumda."
Halife, ona manevi bir emanet verdi: bir hırka, bir asa ve bir güvercin tüyü.
"Git, Bektaş. Adaletin kılıçla değil, şefkatle tesis edildiğini göster. İnsanları, inançları ve dilleri yüzünden ayıranlara karşı, 'Hepimiz biriz' de. Güvercin gibi barışla uç, yuvanı, insan sevgisinin eksik olduğu yere kur."
Bektaş, bu kutsal görevi kabul etti. Artık o, Horasan Erenleri'nin Anadolu'ya gönderdiği bir elçiydi. Hacı Bektaş Veli olarak anılacağı topraklara, gönlünde sadece tek bir düsturla yola çıktı:
"Ne olursan ol, gel. İnsan sevgisiz olmaz."
Ve genç derviş, sırtında heybesi, dilinde duası ve gönlünde sınırsız bir insan sevgisiyle, Sulucakarahöyük'e doğru yollara düştü.