Bu makalemiz, Kur'an-ı Kerim ve İncil-i Şerif'in rehberliğinde dua ve ibadet kavramlarını, peygamberlerin ibadet metodlarını ve günümüzdeki gösterişli uygulamaların kutsal metinlerle olan çelişkisini ayetler ışığında irdelemektedir.
Günümüzde sokaklarda veya topluluk içinde yapılan bazı ibadet ve dualar; gösterişli, uzun soluklu ve adeta bir şov unsuru haline gelmiş durumdadır. Kutsal kitaplar, riyadan (gösterişten) uzak, samimi ibadetin önemini vurgularken, halkın gözü önünde yapılan ve uzun duaları teşvik eden bu yaklaşımlara karşı ne gibi uyarılar getirmiştir? Ayetlerle bu konuya açıklık getireceğiz.

Dua ve İbadette Gizlilik İlkesi
Hem İncil hem de Kur'an, ibadetlerin gizlilik içinde ve gösterişten uzak yapılmasının önemini açıkça belirtmektedir.

İncil'den Uyarı: Gizlilik ve Ödül
İncil-i Şerif, Matta 6:6 ayetinde dua edenlere yönelik açık bir talimat yer alır:
“Ama siz dua edeceğiniz zaman iç odanıza çekilip kapıyı örtün ve gizlide olan Babanız’a dua edin. Gizlilik içinde yapılanı gören Babanız sizi ödüllendirecektir.”
Bu ayet, dua ve ibadetin bir başkasına gösterilmekten, yani riyadan uzak, kişinin kendi iç dünyasında, Tanrı ile baş başa kaldığı özel bir anda yapılması gerektiğini açıkça bildirmektedir. Gizlilik içinde yapılan ibadetlerin karşılığını bizzat Tanrı'nın vereceği vaat edilmiştir.

Kur'an'dan Destek: Namazı Saklamak
Kur'an-ı Kerim, bu gizlilik ilkesini destekleyen bir yaklaşımla, ibadetlerin samimiyet içinde ve gösterişten uzak yapılmasını onaylar. En'âm Sûresi 92. Ayet'in bir tefsirine göre şöyle buyrulur:
"Ve haza kitabun enzelnahu mübarekün musaddıkulleziy beyne yedey ve litünzire ümmelkura vemen havleha velleziyne yüminüne bilahireti yü'minüne bihi vehüm ala salatihim yuhafizüne."
[Tefsiri] "Ve onlar (hakiki müminler) namazlarını saklayıp sırren ibadet ederler."
Hz. Muhammed'in (s.a.v.) Mi'râc hadisesini gece ve gizlice gerçekleştirmesi gibi, ayetler de dua ve ibadetlerin; riyadan, şovdan ve gösterişten uzak, gece ve gizlice yapılmasını teşvik etmektedir.

Gece İbadetinin Fazileti
Gerçek müminlerin ibadet zamanlamasına dair bir başka ayet de, ibadetin ne zaman ve nasıl yapıldığına dikkat çekmektedir.
Kur'an-ı Kerim, Âl-i İmrân Sûresi 113. Ayet'te şöyle yazar:
"Leysu sevaen min ehlil kitabı ümmetün kaimetün yedlüne ayetillahi anaelleyli vehüm yescudüne."
[Tefsiri] "Asıl semavi kitapların erbapları olanlar öbürleri ile beraber değillerdir. Bu mukaddes kitap ehli, esasen dininde kaim mümin ümmetlerdir ki, Tanrı'nın ibadet ismini gece mahrem saatlerde zikrederler ve onların secdeleri gece ve hakikattir. Ve bu Müminler, hakiki müminler."
Bu ayetler, gerçek müminlerin (ehl-i kitabın samimi takipçileri dahil), ibadetlerini gece gizlice yaptığını; gündüzleri ise geçim, sanat ve meşru çalışma ile uğraştığını beyan eder. Bu, peygamberlerin hayat pratiğiyle de örtüşür: Hz. Musa, Hz. İsa, Hz. Muhammed, Hz. Ali ve tüm peygamberler; gündüzleri bilim, sanat, ticaret veya meslekleriyle meşgul olmuş, geceleri ise gizlice dua ve ibadetle geçirmişlerdir.

Uzun ve Gösterişli Dualara Karşı Uyarılar
Kutsal kitaplar, sadece ibadetin gizliliğini değil, aynı zamanda riya maksadıyla yapılan uzun ve boş sözlerden oluşan dualara karşı da ciddi uyarılar barındırır.

Zulmedenlere Yönelik İncil Uyarısı
Gösterişli ibadet kisvesi altında halkı sömürenlere İncil'den ağır bir uyarı gelmektedir.
İncil-i Şerif, Luka 20:47 ayeti buyurur:
“Dul kadınların malını mülkünü sömüren, gösteriş için uzun uzun dua eden bu kişilerin cezası daha ağır olacaktır.”
Bu ayet, imanı yüreğinde taşımayıp din maskesi altında yetim ve gariban insanları sömüren, uzun ve gösterişli duaları bir kamuflaj olarak kullanan sahte din adamlarının ağır bir ceza ile karşılaşacağını bildirir.

Putperestler Gibi Tekrarlayıp Durmayın
Dua ederken söz kalabalığı yapmanın manasızlığı, Tanrı'nın zaten her şeyi bilmesi gerçeğiyle açıklanır.
İncil-i Şerif, Matta 6:7-8 ayetleri yazar:
“Dua ettiğinizde, putperestler gibi boş sözler tekrarlayıp durmayın. Onlar söz kalabalığıyla seslerini duyurabileceklerini sanırlar. Siz onlara benzemeyin! Çünkü Babanız nelere gereksinmeniz olduğunu siz daha O'ndan dilemeden önce bilir.”
Bu, ibadetlere süre ve fazla söz katarak, halkın gözünde sofu görünmeye çalışan, "söz kalabalığıyla" Allah'a sesini duyurabileceğini sanan kişilere karşı net bir uyarıdır.

Riyakârların Sonu: Maûn Sûresi
Kur'an-ı Kerim, gösteriş (riya) için ibadet eden bu kişileri ağır bir dille tarif eder.
Kur'an-ı Kerim, Maûn Sûresi'nde şöyle tarif eder:
"Gördün mü o dini yalanlayanı?"
"O’dur ki işte yetimi itip kakar,"
"Yoksulu doyurmaya teşvik etmez."
"Vay hâline, o namaz kılanların,"
"Ki onlar, namazlarında gaflet içindedir (yanılgıdadırlar)."
"Onlar ki, (namazlarıyla) insanlara gösteriş yapmaktadırlar;"
"Ve yardımlığı sakınırlar (zekâtı vermezler)."
Bu sûre, dinî görünümü bir maske olarak kullanan, namazı gösteriş için kılan ancak toplumsal sorumluluklardan kaçınan, yetimi itip kakan kişilerin durumunu açıkça ortaya koyar.

Sade ve Öz Dua Örneği
Hz. İsa Mesih'in (a.s.) İncil'de öğrettiği dua, duanın sade, öz ve samimiyet esasına dayanması gerektiğini gösteren en güzel örneklerdendir.
İncil-i Şerif, Matta 6:9-13 ayetlerinden:
Bunun için şöyle dua edin: Göklerdeki Babamız. Adın kutsal kılınsın.
Egemenliğin gelsin. Gökte olduğu gibi, yeryüzünde de senin isteğin olsun.
Bugün bize gündelik ekmeğimizi ver.
Bize karşı suç işleyenleri bağışladığımız gibi, sen de bizim suçlarımızı bağışla.
Ayartılmamıza izin verme. Bizi kötü olandan kurtar. Çünkü egemenlik, güç ve yücelik sonsuzlara dek senindir! Amin.

Sonuç
Kutsal kitapların mesajı nettir: Dua ve ibadetlerimizi, hurafe ve boş sözlerden arındırıp; gösterişten (şovdan), riyadan ve abartıdan uzak tutmalıyız. İbadet, halka karşı değil, sadece ve sadece Allah için yapılmalıdır.
Dini, kutsal kitaplardan öğrenme ve gerçek dua/ibadetin sırrına vakıf olma ümidiyle...
(19 Ocak 2020)