Hz. Danyal (as), hem İslami hem de Yahudi geleneğinde önemli bir peygamber figürüdür. Hayatı, Babil sürgünü ve Buhtunnasr (Nebukadnezar) gibi güçlü krallarla olan mücadelesi, rüyaları yorumlaması ve üstün hikmetiyle tanınır. Danyal’ın hikmeti ve ilahi bilgilerle olan derin bağı, onu özellikle "gizli ilimler" veya "havas" geleneği içinde özel bir konuma yerleştirmiştir. Bu bağlamda, onun adının geçtiği veya atfedildiği eserlerden biri de, genellikle geniş bir "havas" literatürünü ifade eden "Kenzül Havas" (Havas’ın Hazinesi) isimli çalışmalardır.
Hz. Danyal’ın Tarihi ve Manevi Konumu
Hz. Danyal, M.Ö. 6. yüzyılda yaşamış, Allah’ın kendisine rüya yorumlama, geleceğe dair işaretler okuma ve üstün bir ilim (hikmet) verdiği bir peygamberdir. Özellikle Buhtunnasr’ın unuttuğu rüyayı doğru bir şekilde anlatıp yorumlaması gibi mucizevi olaylarla tanınır. Bu olaylar, onun sadece bir dinî önder değil, aynı zamanda ilahi sırları çözebilen, gaybî bilgilere vakıf kılınmış bir zat olduğunu gösterir. Bu yönüyle Danyal, kendiliğinden zaten "havas" ilimleriyle ilişkilendirilebilecek bir figürdür.
Havas İlmi ve Kenzül Havas Kavramı
"Havas" kelimesi Arapça’da "özel, has, seçkin nitelikler" anlamına gelir. Tasavvufta ise "avam" (halk) karşısında, marifet ve manevi tecrübede derinleşmiş seçkin kişileri ifade eder. "Havas İlmi" ise, nesnelerin, harflerin, sayıların, duaların, ayetlerin ve Esmâ-i Hüsnâ’nın gizli ve manevi özelliklerinden faydalanarak gaybî bilgilere ulaşmayı veya varlıklar üzerinde etkili olmayı amaçlayan geleneksel bir ilim dalıdır.
"Kenzül Havas" tabiri ise, genellikle bu ilme dair bilgileri, formülleri, tılsımları, vefkleri ve manevi uygulamaları içeren geniş kapsamlı eserler için kullanılan bir genel addır. Bu eserler, genellikle burçlar, yıldızların etkileşimleri, duaların etkileri gibi konuları ele alır.
Hz. Danyal ve Kenzül Havas İlişkisi
Hz. Danyal’ın adı, bazı "Kenzül Havas" veya benzeri "havas" kitaplarında geçmektedir. Bu ilişkilendirme birkaç nedene dayanabilir:
Atıf ve Meşruiyet: Havas ilimleri, geleneksel olarak peygamberler, veliler ve büyük alimlerle ilişkilendirilerek meşruiyet kazanmaya çalışır. Hz. Danyal’ın rüya yorumlama, kehanet ve üstün ilim sahibi olması, onun adının bu tür eserlere ilham kaynağı olarak eklenmesini kolaylaştırmıştır.
"Remil" Geleneği: Danyal Peygamber’in adı, özellikle "remil" (kum falı/ilmi) gibi bazı kehanet metotlarıyla da anılmaktadır. Bazı kaynaklar, Danyal’a atfedilen "Remil Danyal Peygamber - Havas" gibi eserlerin varlığından bahseder. Bu, onun isminin doğrudan gizli ilimler literatüründe kullanıldığını gösterir.
Hikmet ve Sırlar: Danyal’ın sahip olduğu hikmet ve derin manevi bilgi, "Kenzül Havas"ın temel iddiası olan "gizli sırları" bilme yeteneğiyle örtüşür. Bu nedenle, o, bu tür bilgilerin kaynağı veya ilk uygulayıcısı olarak kabul edilmiş olabilir.
Sonuç
Hz. Danyal’ın hayatı, ilahi vahiy ve hikmetin gücünü temsil ederken, "Kenzül Havas" ise geleneksel İslam kültüründe peygamberlerin ve sır ehlinin bilgeliğiyle ilişkilendirilen manevi ve gizli uygulamaların bir derlemesi olarak karşımıza çıkar. Danyal’ın "Kenzül Havas" ile ilişkilendirilmesi, onun peygamberlik misyonunun bir parçası olarak gördüğü üstün ilim ve sırrı çözme yeteneğinin, halk inançlarında "havas" ilmine bir kaynak veya referans teşkil etmesinden kaynaklanmaktadır. Bu makalenin konusu olan bu ilişki, inanç, tarih ve halk sufizminin kesişim noktasında yer alan, derin manevi bir mirası ifade eder.

Hüseyin TURHAL