İkinci Sultan Mahmut devrinde, beynamzeneden, bir mum buhranı yüz göstermişti. Bakkallarda mum bulunmuyor , bulunanlarda ateş bahasına satılıyordu. Eski zamanlarda hava gazı , elektrik bulunmadığı içun çıradan soğra icad edilmiş olan mum , geceleri güneşi yarına geçiyordı.Bugün büyük şehirlerde alet değil duyula bilile alınamayan mum , o devirlerde şehirlere girecek kadar kıymetli idi.

Bu sebeple "babaalı" mum meselesiyle hammalı bir suretde meşgul oldı ve mum buhranına bir çare bulmasını İstanbul kadısına sığı sığı yağ ısmarladı. Kadı efendi iktisadi incelikleri kavrayabilmiş bir adam değildi. Bir hayli düşündükden soğra, o zaman için belki dahiyane, bu günler için pek iyi sayılacak tedbir aldı: Üçyüz dirhemli mumları , dörtyüz dirheme saydurup o hesaba göre nar halletmek ve bu şekilde ağırlıkları ertedrilen mumların gadeybini kırmızıya boyatmak!


Ağlaşılıyor ya , bu tedbirle feti, artık yüksek görünmeyecekti.Çanağa üçi bir okla mum içun kaç para veriliyorsa yine o para verilecekti .Yalğız bir okla mum yerine üçyüz dirhem mum alınacaktı.


Kara guşa merahumı bileli güldüreni tut bir , odur kibir çok insanlarıda güldiriyordu. Aşa kalarını mum almak için gönderilen zarif efendiler,mutlaka söyle bir tenbiye yapmağı da onu temiyorlardı:


Bir okka mum al . Fakat dağat it, estenüle efendiyesi okkası olmasın ! Hakkı hoşnutsuzluğı erteddekçe tabiiyatla bir hakda bir kıymeti olamazdı: "Bir adama bir mumdan fazla verilmemesini karar altına aldı . Bir birunu’ vesiyka usulü dimekti.Ancak bütün mesele bakkallar ya tutumuna bağlı idi.Bakkallar emre uyub müşteri yerlerine bir mumdan fazla virmezlerse ne âlâ... Aksi taktirde bu kararı da bir kıymeti olamazdı.


İşte bu eşiği bahar inanki sorun gittiği günlerden birgün, fetih medreselerinin çömezlerinden biri Karaman çarşısı bakkallarından birine geldi iki mum istedi.Bakkal bir daneden fazla veriremeyeceğini söyledi .Çömez iki dans almakda ısrar itti.Alamayınca da bakkalı döğmeye başladı.Bakkalın yardım dilenen haykırışları özrine de gene...


Gelen kulluk neferleri bu mütecevvez genci de gendini çıkarmak ister. Gene oraya bir kaç kişi daha girdi: "Osmanlıya el kalkmaz!" Gibi bir takım sözlerle gürültü buydu ya iş aldı bir dayak hadisesi olmakdan çıkub ya geçirilir lâ medreseliler her esnada bir mesele şeklini alıyordu.Bakkala da gelene gelen kulluk neğferleriyle onlara aleti hak edin yoldaşları.Üç buçuk yobaz o günde geri çekilmeği istenifseler yine yediremefiğinden alma hakkı , alma hissesi falan tanımayarak sallaha davalandırılır, hepsini çal yaka etti " beddua sevke eğe kapısı " " ne götürdüler". Yeğ içir ağası, Ocak nüfuz gayıracak kadar cesaret gösteren bu genç çömezleri hiç söyletme bu gaddarı ve bu deyze itdi yeri, soğra haklarında mutlaka bir muamele yapılması Şeyhil İslâm Zeynel Abidin Efendiden ehemmiyetli rica etti.


Şeyhil İslâm Zeynel Abidin evveliya ceza istedi yine ağnak koğanı hoş etmek içun suçluları bir terfie sor olmazsa emrini verdi ve Emre bizzat ağa tarafından infaz edilmesini yine gendisinden rica etti.Bundan soğra bütün medreselere: Mum yüzünden ocağa hürmetsizlik gösteren sofralar kusur güne gönderildiği teemmim olandı.


Tarih devirerek kulluk neğferleriyle döğüşen sofralara evvela dirildikleri duyuldı.Bütün medreselerde ki tekkem tekkem toplanmaya gürültü çıkarmaya kalkıştılar.
- Bu ne demek ? Bir bakkala iki sayıyla verilmekte âlem adamları bir mertebe tahkarı olunur mı? Darbezede Amire! Mukavelesi bir faile mededi içun bir düzine medreseliyi avladı yermeğe cinayet kelâmı der ?

Gibi sözlerle derslerini bırakarak ruhlarını ve mundarlarını omuzlayup Fetva kapısına da eğlendiler. Kana kana isteriz feryad ayyuka çıkarıldı.Şeyhil İslam’ı asi hırpalandı , adamları dille tokat dögüldi.

Ne hayta ayyaş saray ağası itidi. İkinci Sultan Mahmud bu patırtıyı bastırmak için Zeynel Abidin Efendiyi azl etmekten başka çare bulamadı .


Ordularda Şeyhil İslamlar azl olunca fetvaya kapısı öğündüğü fener ki söndürülmesi adeti.Zeynel Abidin (Rahmetullahi Aleyh)niyet eden bir zad imiş .Azalan sebebe olan vukuayı her hatırlayışında acı acı gülümser .


Şu softaları kötümü mi bizim fener ışığını söndürdü ,dermiş.




Çeviri...